بازی با ماشه؛ تهران چه نقشه‌ای دارد؟

به نقل از المانیتور، جمهوری اسلامی تا پایان ماه جاری میلادی فرصت دارد تا با غرب همکاری کند، در غیر این صورت با بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد مواجه خواهد شد. سه کشور اروپایی امضاکننده توافق هسته‌ای سال ۲۰۲۵ (یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان) هشدار داده‌اند که تا ۳۱ اوت (۹ شهریور) تحریم‌های پیش‌تر لغو شده را بازخواهند گرداند. این سه کشور، پیشنهاد داده‌اند که در صورت تحقق دو شرط از سوی ایران، این مهلت را تمدید کنند: از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، نهاد ناظر هسته‌ای سازمان ملل.

وزرای خارجه E3 در نامه‌ای به تاریخ ۸ اوت (۱۸ مرداد) به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، اعلام کردند: «اگر ایران تا پایان اوت ۲۰۲۵ تمایلی به یافتن راه‌حل دیپلماتیک نشان ندهد یا از فرصت تمدید مهلت استفاده نکند، ما آماده‌ایم مکانیسم بازگشت تحریم‌ها (اسنپ‌بک) را فعال کنیم.»

ایران خواستار گفتگوست؟ 

یک مقام E3 که نخواست نامش فاش شود، اظهار داشت که ایران هنوز به‌صورت رسمی به پیشنهاد تمدید مهلت پاسخ نداده، اما خواستار گفت‌وگوی تلفنی بین وزرای خارجه E3 و همتای ایرانی خود، عباس عراقچی، شده است. این تماس ممکن است همین شنبه انجام شود. این مقام افزود: «فکر می‌کنم ایرانی‌ها خود را برای وقوع بازگشت تحریم‌ها آماده کرده‌اند.»

بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، که چارچوب توافق هسته‌ای را تعیین کرده است، امضاکنندگان باقی‌مانده این توافق (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و آلمان) می‌توانند با ارائه شکایتی به شورای امنیت سازمان ملل، در صورتی که ایران به تعهدات خود پایبند نباشد، مکانیسم بازگشت تحریم‌های لغو شده را فعال کنند. 

مهلت تمام شد؟

مهلت استفاده از مکانیسم بازگشت تحریم‌ها در اواسط اکتبر (مهرماه) به پایان می‌رسد، یعنی همان ماهی که روسیه ریاست شورای امنیت را بر عهده خواهد گرفت. E3 قصد دارد پیش از این تاریخ، فرآیند بازگشت تحریم‌ها را نهایی کند، زیرا پیش‌بینی می‌کنند که مسکو، به‌عنوان متحد تهران، با استفاده از جایگاه خود در شورای امنیت موانع آیین‌نامه‌ای برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها ایجاد کند.

در هفته‌های اخیر، مقامات ایرانی نشانه‌هایی از آمادگی برای مواجهه با بازگشت تحریم‌های سازمان ملل نشان داده‌اند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در گفت‌وگویی جامع با خبرگزاری ایرنا که روز چهارشنبه منتشر شد، احتمال بازگشت تحریم‌ها را پذیرفت، اما تلاش کرد تأثیر آن را کم اهمیت جلوه دهد. او گفت: «ممکن است در نهایت مکانیسم بازگشت تحریم‌ها فعال شود، این را انکار نمی‌کنم. اما تأثیر بازگشت تحریم‌ها بیشتر روانی است تا واقعی.» او افزود: «نباید تصور کنیم که با فعال شدن اسنپ‌بک، تحریم‌های اقتصادی سنگین‌تر یا جدیدی بر ما تحمیل خواهد شد که دیگر نتوانیم تحمل کنیم. وضعیت از شرایط کنونی بدتر نخواهد شد.»

ایران چگونه تلافی می‌کند؟

تحریم‌های کنونی ایالات متحده و اروپا، توانایی ایران برای تعامل با اقتصاد جهانی را به شدت محدود کرده‌اند. با این حال، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل احتمالاً اعتماد ایرانیان و سرمایه‌گذاران به پول ملی ایران را بیش از پیش کاهش خواهد داد و احساس بدبینی نسبت به آینده اقتصادی ایران را تشدید خواهد کرد.

ایران تهدید کرده است که در صورت پیشبرد این اقدام از سوی E3، تلافی خواهد کرد. بهنام بن‌طالب‌لو، پژوهشگر ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، هشدار داد که ایران ممکن است با قطع کامل نظارت بین‌المللی بر برنامه هسته‌ای خود و خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای به این اقدام پاسخ دهد. او توضیح داد که در صورت خروج ایران از معاهده NPT مصوب سال ۱۹۷۰، ایران احتمالاً از فرآیند ۹۰ روزه خروج از این معاهده استفاده خواهد کرد تا در ازای ماندن در NPT، امتیازاتی از آمریکا دریافت کند. خروج از NPT به این معناست که ایران دیگر به تعهدات بین‌المللی در مورد برنامه هسته‌ای خود پایبند نخواهد بود و این امر به‌طور قانونی پایه نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از بین می‌برد. یک هیئت از آژانس این ماه با مقامات تهران دیدار کرد، اما بازرسان آژانس همچنان از دسترسی به تأسیسات نطنز، اصفهان و فردو منع شده‌اند، زیرا ایران به بهانه مسائل امنیتی ناشی از حملات آمریکا و اسرائیل در ژوئن (خرداد) این محدودیت را اعمال کرده است.

بن‌طالب‌لو افزود: «در نهایت، این یک تصمیم سیاسی خواهد بود که ایرانی‌ها تا چه حد معتقدند می‌توانند در برابر ترامپ، اروپا و اسرائیل در سناریوی پس از جنگ ۱۲ روزه ریسک‌پذیر باشند.»

احتمال مذاکره کم است

ایران و ایالات متحده پنج دور مذاکرات هسته‌ای با میانجی‌گری عمان برگزار کرده بودند و قرار بود پیش از حملات ۱۳ ژوئن (۲۳ خرداد) اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و نظامی ایران، دور ششم مذاکرات به‌صورت غیرمستقیم برگزار شود. مقامات تهران اخیراً اعلام کرده‌اند که آماده از سرگیری مذاکرات با دولت ترامپ هستند، که به دنبال یک «توافق صلح جامع» پس از حملاتی است که خسارات سنگینی به سه سایت اصلی هسته‌ای ایران وارد کرده است. اما عراقچی در گفت‌وگو با ایرنا، احتمال مذاکره با آمریکا در آینده نزدیک را کمرنگ دانست و گفت که این مذاکرات باید «در زمان مناسب خود» انجام شوند.

هیچ نشانه‌ای نیز وجود ندارد که استیو ویتکوف، فرستاده ویژه ترامپ در خاورمیانه، که هم‌اکنون مسئولیت پرونده‌های شلوغی مانند اوکراین و غزه را بر عهده دارد، در حال پیگیری دور جدیدی از مذاکرات باشد. گریگوری برو، تحلیلگر ارشد گروه اوراسیا، گفت: «اگر بخواهم موضع آمریکا در قبال ایران را در یک کلمه خلاصه کنم، آن کلمه سکوت است.»

برو معتقد است که دولت آمریکا احتمالاً از تصمیم E3 برای فعال کردن مکانیسم بازگشت تحریم‌ها حمایت خواهد کرد، به این امید که این اقدام ایران را به بازگشت به میز مذاکره وادار کند تا نه تنها در مورد فعالیت‌های هسته‌ای، بلکه درباره گروه‌های مقاومت منطقه‌ای و برنامه موشک‌های بالستیک خود نیز امتیازاتی بدهد. او افزود: «فکر می‌کنم آمریکا خوشحال است که ایران را مدتی در فشار نگه دارد.»

منبع: خبر فوری