حمید زیدوند ؛ نامه نیوز : پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر در مرکز توجه جامعه بین‌المللی قرار گرفته است. سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه، آلمان) با فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» تلاش کردند فشار تازه‌ای بر تهران وارد کنند، اما سفر اخیر عباس عراقچی به دوحه و دیدارش با کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نشان داد که داستان هنوز تمام نشده است.

سخنگوی اتحادیه اروپا پس از این دیدار تأکید کرد: «مهلت ۳۰ روزه به معنای پایان دیپلماسی نیست؛ برعکس، پنجره هنوز باز است.» این جمله کلید فهم وضعیت کنونی است: مکانیسم ماشه از نظر حقوقی مانند یک ساعت شنی ۳۰ روزه عمل می‌کند، اما از نظر سیاسی و فنی هنوز قابل توقف و تعلیق است. پرسش اصلی این است که از امروز تا پایان این ۳۰ روز، دقیقاً چه مسیرهایی روی میز قرار دارد و نقش ایران، اروپا و شورای امنیت چگونه تعریف می‌شود؟

چارچوب حقوقی اسنپ‌بک: ساعت شنی شورای امنیت

بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱، فعال‌سازی اسنپ‌بک سه مرحله روشن دارد:
۱. اعلان عدم پایبندی از سوی مشارکت‌کنندگان برجام : آغاز شمارش ۳۰ روزه.
2. رأی‌گیری در شورای امنیت برای «ادامه تعلیق تحریم‌ها» : با یک وتو، قطعنامه رد می‌شود.
3. پایان روز ۳۰ام : بازگشت خودکار تحریم‌های گذشته.

این مکانیزم «وتوی معکوس» است؛ یعنی اگر اجماعی برای ادامه تعلیق وجود نداشته باشد، تحریم‌ها به‌طور خودکار بازمی‌گردند. اما نکته‌ی مهم این است که فرستندگان اعلان می‌توانند در هر لحظه آن را پس بگیرند یا تعلیق کنند.

دیدار دوحه؛ سیگنال مثبت در دل بحران

دیدار عراقچی و کالاس در دوحه نه یک گفت‌وگوی تشریفاتی، بلکه تلاشی برای یافتن راه میانه بود. در این نشست درباره چند موضوع کلیدی صحبت شد:

• دسترسی‌های فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

• سطح ذخایر اورانیوم با غنای بالا

• چگونگی ادامه چارچوب همکاری ایران و اتحادیه اروپا

پیام روشن این دیدار آن است که تهران همچنان بر راه‌حل مذاکره‌شده تأکید دارد و اروپا نیز برای یافتن یک مسیر میانی تمایل نشان داده است.

نقاط اتکای حقوقی برای ایران

• Termination Day نزدیک است: پس از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، ابزار اسنپ‌بک عملاً از میان می‌رود. هرچه روند ۳۰ روزه به آن تاریخ نزدیک‌تر بماند، شانس ایران برای بی‌اثر کردن آن بیشتر است.

• تأکید بر چارچوب NPT و آژانس: ایران می‌تواند با استفاده از روش های فنی و دیپلماتیک، استدلال «عدم پایبندی اساسی» را تضعیف کند.

• مشروعیت حقوقی اقدام اروپا: ایران استدلال می‌کند که کاهش تعهداتش در چارچوب ماده ۳۶ برجام مشروع بوده و اقدام اروپا، بیش از آن‌که فنی باشد، رنگ سیاسی دارد.

سناریوهای پیش‌رو

۱. تعلیق اعلان اروپا: این احتمال وجود دارد که ایران بسته‌ای فنی ارائه دهد و در این صورت E3 ممکن است اعلان خود را پس بگیرد و روند ماشه متوقف شود.
۲. رأی‌گیری و بازگشت تحریم‌ها: در صورت ناکامی دیپلماسی، شورای امنیت وارد رأی‌گیری می‌شود و احتمالاً با وتوی آمریکا، تحریم‌ها بازمی‌گردد.
۳. تمدید زمان تا Termination Day: با یک توافق سیاسی، روند رأی‌گیری می‌تواند به‌گونه‌ای زمان‌بندی شود که به تاریخ پایان مکانیسم برسیم و ابزار اسنپ‌بک خودبه‌خود بی‌اثر شود.

فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی اروپا یک حرکت حقوقی–سیاسی است، اما نه قطعی و نه بازگشت‌ناپذیر. دیدار دوحه نشان داد که ایران همچنان بر مسیر دیپلماسی اصرار دارد و اروپا نیز از بسته‌شدن کامل درها هراس دارد. اکنون نقشه راه روشن است: با گام‌های فنیِ هدفمند می‌توان روند ماشه را متوقف کرد، زمان را خرید و اجازه داد Termination Day ابزار حقوقی تحریم را از دست اروپا بگیرد.
به زبان ساده: شمارش معکوس آغاز شده، اما نتیجه هنوز به مسایل بسیار زیاد دیگری بستگی دارد.