حریم هوایی این کشور برای درگیری با ایران ممنوع شد

در تحولی مهم در عرصه امنیتی منطقه، دولت عراق با صدور بیانیه‌ای رسمی اعلام کرده است که اجازه نخواهد داد هواپیماها یا موشک‌هایی که قصد هدف‌گیری ایران یا سایر کشورهای همسایه را دارند، از حریم هوایی این کشور استفاده کنند. این موضع که از زبان قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق، در دیدار با رئیس اطلاعات نیروهای مسلح ایران بیان شد، نشان‌دهنده عزم بغداد برای محافظت از حاکمیت سرزمینی خود است و می‌تواند نقطه عطفی در معادلات منطقه‌یی تلقی شود.

الاعرجی در این دیدار تاکید کرد که عراق همواره پیگیر ثبات و امنیت منطقه بوده و هر گونه نقض حریم هوایی کشور را به مثابه تجاوز به حاکمیت ملی تلقی خواهد کرد. او افزود بغداد شکایت رسمی علیه اسرائیل به شورای امنیت ارائه کرده و طی آن تأکید کرده که در حملاتی که از خاک عراق برای هدف‌گیری ایران انجام شده، تعهد کشورش به قانون بین‌الملل نادیده گرفته شده است.

از منظر حقوق بین‌الملل، موضع عراق در واکنش به عبور جنگنده‌های خارجی از فضای هوایی آن، ارزشی جدی دارد. دولتی که چنین عبوری را مجاز می‌داند، عملاً از انجام تجاوز یا برخورد نظامی نمی‌تواند جلوگیری کند و حاکمیت خود را به چالش می‌کشد. اما وقتی کشوری مانند عراق اعلام می‌کند که این اجازه را نخواهد داد، فشار سیاسی بر کشورهای متجاوز افزایش می‌یابد و معادلات امنیت منطقه متحول می‌شود.

اما پرسش اصلی این است: آیا این موضع تازه عراق تنها یک بیانیه حقوقی-سیاسی است یا شروعی واقعی برای تغییر موازنه‌های نظامی منطقه‌ای؟

مینه تاریخی و امنیتی

در ماه‌های اخیر گزارش‌هایی در رسانه‌ها منتشر شده بود که جنگنده‌های اسرائیلی از فضای هوایی عراق برای حمله به اهدافی در ایران استفاده کرده‌اند. رسانه‌ها می‌گویند این عبور به شکل پنهان و با هدف گریز از کشف ردیابی انجام شده و برخی نقاط را هدف گرفته‌اند. چنین عملیاتی نشان می‌دهد که حاکمیت هوایی عراق در گذشته با ضعف یا چشم‌پوشی مواجه بوده است.

برخی تحلیلگران معتقدند که عراق با اتخاذ این موضع، تلاش می‌کند از تبدیل شدن به «راه عبور جنگ در خاورمیانه» جلوگیری کند. به عبارت دیگر، بغداد می‌خواهد نقش میانجی فعال و مستقل را بازی کند، نه سکویی برای حمله. چنین تصمیمی، اگر عملی شود، می‌تواند از افزایش تنش در منطقه بکاهد و رقابت‌ها را به حوزه دیپلماسی سوق دهد.

علاوه بر این، عراق در سال‌های اخیر با فشارهای داخلی و منطقه‌ای مواجه بوده است: حضور نیروهای خارجی در خاک خود، اختلافات سیاسی داخلی، و رقابت بین گروه‌های قومی و مذهبی. اعلام چنین موضعی می‌تواند پیامی به رهبران داخلی و خارجی باشد که عراق حاضر نیست به سادگی قربانی سیاست‌های فرامنطقه‌ای شود.

مؤلفه‌های عملیاتی و چالش‌ها

اعلام اینکه حریم هوایی عراق برای حمله ممنوع است، صرفاً یک وعده سیاسی نیست؛ بلکه نیازمند زیرساخت‌های نظامی، فنی و تصمیم‌گیری قاطع است. بغداد باید سامانه‌های راداری و پدافندی خود را تقویت کند، قواعد درگیری (ROE) واضح تعریف کند و ساختار هماهنگی میان ارتش، وزارت خارجه و دستگاه امنیتی را بهبود دهد.

چالش بزرگ‌تر ممکن است فشار خارجی باشد، به‌ویژه از طرف کشورهایی که پیشتر از فضای عراق برای عبور استفاده کرده‌اند. اگر اسرائیل یا دیگر قدرت‌ها بخواهند به هر نحو نظیر فشار سیاسی، تهدید یا اقدام‌های پنهان، عراق را وادار به عقب‌نشینی کنند، بغداد باید توان مقاومت داشته باشد.

همچنین، کشورهای همسایه نظیر ایران، ترکیه یا سوریه ممکن است از این موضع عراق استقبال کنند یا با آن همراه شوند؛ اما خطر آن هست که دعوت به استفاده هوایی از مرزهای دیگر، فشار تقسیم منافع منطقه‌ای را شدت دهد.

پیامدها برای ایران و منطقه

برای جمهوری اسلامی ایران، موضع عراق می‌تواند فرصت باشد برای کاهش تهدید هوایی و افزایش امنیت مرزهای خود. اگر عراق به قولش پایبند بماند، بخشی از فشار حملات هوایی علیه مراکز حساس کاهش خواهد یافت. اما این امر به شرط همکاری امنیتی و اطلاعاتی میان تهران و بغداد است.

در سطح منطقه‌ای نیز این حرکت ممکن است الگویی برای سایر کشورهای همسایه باشد تا حریم هوایی خود را محکم‌تر حفظ کنند و به عنوان معبری برای تجاوز در نزد افکار عمومی منطقه قابل قبول نباشند.

برای اسرائیل، این تحولات می‌تواند محدودیت جدی ایجاد کند؛ زیرا یکی از روش‌های دور زدن سیستم پدافندی و نظارتی کشورهای هدف، عبور از فضای کشورهای سوم است. با بسته شدن چنین راه‌هایی، گزینه حمله مستقیم یا استفاده از مسیرهای جایگزین پرخطرتر خواهد شد.

مخاطره‌ها و نکات نگران‌کننده

اما باید در نظر داشت که سیاست بین‌المللی پیچیده است؛ اعلام ممنوعیت یک رویکرد قدرتمند است، اما تضمینی برای الزام ندارد. اگر عراق نخواهد یا نتواند نقض‌ها را جدی پاسخ دهد، این موضع ممکن است احساس بی‌اثر بودن ایجاد کند.

همچنین، اگر عراق به توافق‌های امنیتی قبلی با قدرت‌های خارجی وابسته باشد — به‌ویژه در حضور نیروهای نظامی بیگانه در خاک خود — اعمال چنین موضعی ممکن است به تنش داخلی یا مسائل حقوقی بین‌المللی بینجامد.

علاوه بر این، کشورهای ثالث ممکن است فشار بیاورند — اقتصادی، سیاسی یا نظامی — تا عراق را مجبور به چشم‌پوشی کند. در این وضعیت، حفظ استقلال تصمیم‌گیری دچار آزمون جدی خواهد بود.

جمع‌بندی و چشم‌انداز

اعلام اخیر عراق که «استفاده از حریم هوایی‌مان برای درگیری با ایران ممنوع است» یک تیتر قوی و برجسته است؛ اما مسیر تحقق آن پر از پیچ و خم است. اگر بغداد از این موضع فقط به عنوان ابزار دیپلماتیک استفاده کند، امکان دارد به سرعت در رقابت‌های منطقه‌ای لغزش کند. اما اگر این تصمیم را با اقتدار، هماهنگی داخلی، تقویت تجهیزات دفاع هوایی و حمایت سیاسی دنبال کند، می‌تواند نقش جدیدی در ثبات منطقه ایفا کند.

در نهایت، این تحول فرصت نیست که فقط تحلیل شود؛ بلکه معیاری است برای سنجش جدیت عراق در عمل به وعده‌ها. اگر این موضع عملی شود، نقشه قدرت در غرب آسیا دوباره بازنویسی خواهد شد؛ اما اگر در حد شعار بماند، تنها شاهد تضاد میان کلام و عملکرد خواهیم بود.