جزئیاتی از طرح انتقال گاز آذربایجان به اروپا از طریق اوکراین
جنگ روسیه و اوکراین بیش از ۲ سال است که ادامه دارد و طرفین به طور منظم حملات موشکی و پهپادی را به سرزمین‌های یکدیگر انجام می‌دهند. در چنین شرایطی، انتقال گاز جمهوری آذربایجان به اروپا از طریق اوکراین چقدر واقع‌بینانه است و چه خطراتی دارد؟
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم به نقل از رسانه‌های جمهوری آذربایجان، اتحادیه اروپا در حال آماده شدن برای کنار گذاشتن گاز روسیه در سال 2025 است. بروکسل می‌خواهد برای رسیدن به این هدف، همکاری جدیدی با شرکای قابل‌اعتمادتر خود در زمینه انرژی از جمله جمهوری آذربایجان دنبال کند.
به همین منظور اروپا به جمهوری آذربایجان پیشنهاد داده که گاز خود را از طریق خط لوله گاز روسیه که از اوکراین می‌گذرد بفروشد. طرفین این موضوع را در پنجمین گفتگوی امنیتی اروپا و آذربایجان که در 13 ژوئن در بروکسل برگزار شد، مورد بحث قرار دادند.
حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس‌جمهوری آذربایجان در امور سیاسی در گفت‌وگو با خبرگزاری پولیتیکو گفت که باکو در حال حاضر در حال مذاکره با اتحادیه اروپا و کشورهای ترانزیتی درباره این پیشنهاد است.
در صورت تحقق این پیشنهاد، مسیر دوم انرژی از جمهوری آذربایجان به اروپا افتتاح خواهد شد. لازم به ذکر است که جمهوری آذربایجان توانست برای اولین بار در اواخر سال 2020 از طریق کریدور گاز جنوبی، سوخت گازی را به بازار اروپا صادر کند. از همان سال این کشور به یونان و ایتالیا و از سال 2021 به بلغارستان گاز می‌فروشد.
در سال 2022، طرفین یک تفاهم‌نامه انرژی در باکو امضا و توافق کردند که حجم گاز حمل شده را دو برابر کنند. این توافق 5 ماه پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین صورت گرفت.
جنگ روسیه و اوکراین بیش از 2 سال است که ادامه دارد و طرفین به طور منظم حملات موشکی و پهپادی را به سرزمین‌های یکدیگر انجام می‌دهند. در چنین شرایطی، انتقال گاز آذربایجان به اروپا از طریق اوکراین چقدر واقع‌بینانه است؟ چه خطراتی وجود دارد و طرفین چه پیشنهادی به یکدیگر دارند؟
اتحادیه اروپا چه می‌خواهد؟
اتحادیه اروپا در نظر دارد با هزینه ذخایر انرژی جمهوری آذربایجان، نیازهای سوخت گازی اعضای شرقی به ویژه اسلواکی، مجارستان و اتریش را که بیشتر به گاز روسیه وابسته هستند، تأمین کند.
رابرت فیکو، نخست‌وزیر اسلواکی، در سفر ماه می سال جاری به باکو، در دیدار با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، علاقه خود را برای خرید گاز این کشور از طریق خاک اوکراین ابراز کرد.
وی افزود: پروژه‌ای برای واردات گاز آذربایجان از خاک اوکراین از طریق ایستگاه در مرز روسیه و اوکراین وجود دارد. ما نه‌تنها می‌خواهیم از آذربایجان گاز بخریم، بلکه می‌خواهیم گاز را از خاک اوکراین به اسلواکی وارد کنیم.
قرارداد 5 ساله حمل‌ونقل گاز بین روسیه و اوکراین که در سال 2019 امضا شد، در پایان سال جاری به پایان می‌رسد. اوکراین به عنوان یک کشور ترانزیتی نمی‌خواهد گاز روسیه از طریق خاک خود به اروپا منتقل شود و اعلام کرده که قرارداد را تمدید نخواهد کرد.
بروکسل همچنین اعلام کرد که از تصمیم کی‌یف برای کاهش منابع مالی روسیه در زمینه انرژی حمایت می‌کند.
اتحادیه اروپا که سالانه حدود 400 میلیارد مترمکعب سوخت گازی مصرف می‌کند، پس از الحاق کریمه به روسیه در سال 2014، برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی خود اقدام کرد. با این حال، فقدان زیرساخت برای حمل‌ونقل گاز اضافی به اتحادیه اروپا اجازه نداد تا در سال 2022 به این هدف دست یابد.
در واقع، جنگی که در آن سال توسط روسیه علیه اوکراین آغاز شد، تنوع بخشیدن به منابع انرژی اتحادیه اروپا را تسریع کرد. بنابراین، بر اساس گزارش انرژی این سازمان برای سال 2023، در حالی که تا سال 2021 کشورهای اتحادیه اروپا 45 درصد از گاز مورد نیاز سالانه خود را به روسیه پرداخت می‌کردند، در سال 2023 این رقم با 3 برابر کاهش به 15 درصد رسید.
چرا اوکراین مهم است؟
به گفته نشریه بلومبرگ، اتحادیه اروپا می‌خواهد بخشی از این خط لوله را که از خاک اوکراین می‌گذرد، فعال نگه دارد، حتی اگر واردات گاز از روسیه را کاهش دهد.
دلیل اصلی این امر به مشکل زیرساختی برخی از کشورهای اروپای شرقی که عضو اتحادیه اروپا هستند مربوط می‌شود.
یک دیپلمات اروپایی که نخواست نامش فاش شود در مصاحبه با خبرگزاری پولیتیکو گفت: توقف فعالیت خط لوله گازی که از اوکراین می‌گذرد ممکن است به خطراتی در امنیت عرضه انرژی منجر شود، زیرا زیرساخت‌های ترانزیتی موجود در سیستم گاز اروپا دارای قابلیت‌های بسیار محدودی است.
یکی دیگر از نگرانی‌های اتحادیه اروپا احتمال تغییر قیمت‌ها است. آئورا سابادوس، کارشناس بازارهای کالا، به پولیتیکو گفت که عرضه گاز از طریق مسیرهای جایگزین به جای اوکراین، می‌تواند قیمت سوخت گازی را برای مصرف‌کنندگان در اسلواکی، اتریش و مجارستان افزایش دهد.
علاوه بر این، اتحادیه اروپا با باز نگه داشتن این خط لوله تلاش می‌کند تا اوکراین جنگ‌زده را به یک کشور ترانزیتی تبدیل کند.
بلومبرگ نوشت: برای حل این مشکل، مقامات اروپایی در کنار سایر گزینه‌ها، روی امکان تزریق گاز آذربایجان به خطوط لوله روسیه کار می‌کنند.
نگرش باکو به این پیشنهاد چیست؟
پولیتیکو نوشت، حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس‌جمهور آذربایجان در امور سیاسی، گفت که در حال حاضر باکو «در حال گفتگو با اتحادیه اروپا و کشورهای ترانزیتی» است.
حکمت حاجی‌اف مصاحبه با پولیتیکو گفت: ما در حال حاضر به دنبال گزینه‌های مختلفی برای کمک به این روند هستیم. من نمی‌خواهم تاریخ مشخصی در این مورد اعلام کنم، اما می‌خواهم یک بار دیگر اشاره کنم که درخواستی در این مورد وجود دارد و ما آن را جدی می‌گیریم، زیرا این یک موضوع امنیت انرژی در اروپا است.
در صورت تحقق این پیشنهاد، مسیر دوم انرژی از آذربایجان به اروپا افتتاح خواهد شد. آذربایجان برای اولین بار در پایان سال 2020 توانست سوخت گازی را از طریق کریدور گاز جنوبی به بازار اروپا صادر کند. از همان سال آذربایجان به یونان و ایتالیا و از سال 2021 به بلغارستان گاز می‌فروشد.
سایت ریاست جمهوری آذربایجان نوشت: الهام علی‌اف ماه گذشته گفت که حجم گاز انتقالی از آذربایجان به اتحادیه اروپا در سال جاری به 12 میلیارد مترمکعب افزایش خواهد یافت.
علی‌اف همچنین خاطرنشان کرد: این رقم تا پایان سال 2027 به 20 میلیارد مترمکعب در سال خواهد رسید.
در حال حاضر 8 کشور عضو اتحادیه اروپا از جمهوری آذربایجان گاز می‌خرند.
الهام علی‌اف در دیدار با نخست‌وزیر اسلواکی گفت: امیدوارم نهمین کشور اسلواکی باشد.
پولیتیکو به نقل از حکمت حاجی‌اف گفت: در مناسب‌ترین زمان، ما مشتاقانه منتظر گسترش جغرافیای واردکنندگان گاز آذربایجان به خانواده بزرگ‌تر اروپایی هستیم.
آیا عامل روسیه خطری دارد؟
در حالی که جنگ روسیه و اوکراین ادامه دارد، انتقال گاز آذربایجان به اروپا از طریق اوکراین سؤالات خاصی را ایجاد می‌کند، اما الهام شعبان، رئیس مرکز تحقیقات نفتی جمهوری آذربایجان در مصاحبه با خبرنگاران گفت که این امکان وجود دارد.
به گفته وی، اگرچه تنش نظامی-سیاسی بین مسکو و کی‌یف ادامه دارد، اما منافع اقتصادی به ویژه امنیت خطوط لوله انرژی که میلیاردها دلار در آن هزینه می‌شود نیز در حیطه منافع کرملین است.
نگرش روسیه به این مذاکرات بین آذربایجان و اتحادیه اروپا هنوز مشخص نیست.
رابرت فیکو، نخست‌وزیر اسلواکی، زمانی که در باکو بود، گفت که می‌توان توافق خاصی بین روسیه و اوکراین در مورد گاز آذربایجان حاصل کرد. این برای همه مفید خواهد بود، هم برای اسلواکی، هم برای آذربایجان و هم برای اوکراین. زیرا ترانزیت آن را انجام خواهند داد. این می‌تواند یک پروژه نمونه باشد.
الهام شعبان گفت: این واقعیت که غول انرژی روسیه «گازپروم» سال گذشته را با کاهش درآمد به پایان رساند، نشان می‌دهد که مسکو با این توافق مخالفت نخواهد کرد.
به گزارش خبرگزاری رویترز، «گازپروم» در سال 2023 به دلیل کاهش فروش گاز به اروپا، 7 میلیارد دلار از دست داد. این اولین ضرر سالانه این شرکت از سال 1999 است.
«گازپروم» در شرایط سخت مالی قرار دارد. آئورا سابادوس تحلیلگر ارشد شرکت اطلاعات بازار ICIS در مصاحبه‌ای به پولیتیکو گفت: تولید گازپروم به پایین‌ترین سطح رسیده و این شرکت می‌خواهد سوخت گازی خود را بفروشد.
موضع اوکراین چیست؟
کی‌یف با فروش گاز روسیه از طریق کشورش مخالف است. در عوض، اوکراین پیشنهاد خرید گاز از دیگر کشورهای غنی از انرژی و تزریق آن به خطوط لوله روسیه که از اوکراین می‌گذرد، می‌دهد.
بر اساس نوشته رسانه اوکراینی مبنی بر این موضوع، کی‌یف علاقه خود را برای تزریق گاز آذربایجان به خطوط لوله روسیه در خاک خود اعلام کرده است.
در 20 ژوئن، یوری هوسیف سفیر اوکراین در آذربایجان، در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس گفت که با پرویز شهبازوف، وزیر انرژی آذربایجان دیدار و درباره همکاری‌های انرژی بین دو کشور گفتگو کرده است. با این حال، دیپلمات اوکراینی به جزئیات اشاره نکرد.
چند روز پیش، الکسی چرنیشوف، مدیر اجرایی شرکت نفت گاز اوکراین، در مصاحبه با بلومبرگ گفت که آن‌ها پیشنهاد خرید گاز از آذربایجان را مثبت ارزیابی می‌کنند.
گاز آذربایجان چگونه به اوکراین منتقل می‌شود؟
اگرچه هیچ اطلاعیه رسمی در مورد انتقال گاز آذربایجان از طریق اوکراین به خطوط لوله روسیه وجود ندارد، تحلیلگران بر دو گزینه احتمالی تمرکز دارند:
- انتقال گاز از طریق خاک روسیه به نقطه‌ای در مرز روسیه و اوکراین.
- عملیات سوآپ بین آذربایجان و روسیه؛
به گفته الهام شعبان، حمل‌ونقل سوخت گازی برای هر دو گزینه کمی زمان می‌برد.
این تحلیلگر با توجه به وجود خط لوله گاز حاجی‌قبول-موزدوک بین آذربایجان و روسیه معتقد است که اگرچه زیرساخت‌های موجود برای انتقال گاز از آذربایجان به روسیه وجود دارد، اما نیاز به بهبود نسبی دارد.
ظرفیت حمل این خط لوله 5 میلیارد مترمکعب در سال است. اما این حجم برای اروپا کافی نیست. رئیس مرکز تحقیقات نفت آذربایجان گفت: حجم انتقال سالانه گاز از روسیه به اروپا 15 میلیارد مترمکعب است.
به گفته وی، حجم باقی‌مانده را می‌توان با استفاده از خط لوله گاز روسیه و گرجستان منتقل کرد. اما او عملیات مبادله را گزینه بهینه‌تری می‌داند.
الهام شعبان می‌گوید: آذربایجان حدود 10 میلیارد مترمکعب گاز در بازار ترکیه می‌فروشد. آذربایجان می‌تواند این حجم را به روسیه منتقل کند و روسیه می‌تواند در ازای همان حجم، گاز خود را به منطقه روسیه و اوکراین تزریق کند.
با این حال، این تحلیلگر گفت که برای عملیات مبادله لازم است توافقات بین آذربایجان، ترکیه، روسیه، اوکراین و اتحادیه اروپا به روز شود.
چه خطراتی برای آذربایجان وجود دارد؟
آذربایجان می‌خواهد به دو سؤال مهم در مورد انتقال گاز از طریق اوکراین به اروپا پاسخ دهد.
باکو می‌گوید که برای افزایش فروش گاز به اروپا به تولید بیشتری نیاز است. سرمایه‌گذاری‌های جدید برای افزایش تولید گاز مورد نیاز است. اولین سؤالی که در ذهن باکو وجود دارد این است که آیا اتحادیه اروپا سرمایه‌گذاری لازم را اختصاص خواهد داد؟
وب‌سایت ریاست جمهوری آذربایجان نوشت: الهام علی‌اف در سخنرانی خود در آوریل سال جاری گفت که محدودیتی در مورد مؤسسات مالی برای تأمین مالی پروژه‌های سوخت فسیلی وجود دارد. به عنوان مثال، بانک سرمایه‌گذاری اروپا این موضوع را به طور کامل از مجموعه خود حذف کرده است. بانک اروپایی بازسازی و توسعه مبلغ کمی را برای پروژه‌های سوخت فسیلی اختصاص داده است.
الهام علی‌اف گفت، پس چگونه اروپا می‌خواهد گاز اضافی از آذربایجان دریافت کند، در حالی که حتی تأمین مالی نمی‌کند.
موضوع دومی که رئیس‌جمهور آذربایجان را نگران می‌کند این است که اروپا «هیچ تضمینی» در رابطه با طولانی‌مدت بودن این توافق نمی‌دهد.
به گفته وی، اگر این توافق یک دوره 5 تا 10 ساله را پوشش دهد، باکو ممکن است با خطر «سرمایه‌گذاری میلیاردها و سپس عدم بازگشت آن هزینه‌ها» مواجه شود.
الهام علی‌اف خاطرنشان کرد: سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در مرحله دوم پروژه‌های «کریدور گاز جنوب» و «شاه دنیز» امروز به صفر نرسیده است. ما همچنان در حال پرداخت بدهی هستیم. ما از وجوهی که از فروش گاز به دست می‌آوریم برای پرداخت بدهی استفاده می‌کنیم.
الهام شعبان رئیس مرکز تحقیقات نفتی آذربایجان می‌گوید: نگرانی باکو قابل درک است. پروژه‌های گازی با پروژه‌های نفتی تفاوت دارند، زیرا وجوه سرمایه‌گذاری شده در بخش گاز را می‌توان برای مدت طولانی‌تری بازگرداند. به عنوان مثال نفت از میدان نفتی آذری-چراغ- گونشلی در اواخر سال 1997 خارج شد. در سه ماهه دوم سال 2008، تمام سرمایه سرمایه‌گذاری شده در آنجا بازگشت، یعنی برای یک دوره 10 ساله. اما اکنون به میدان گازی شاه دنیز می‌پردازیم. تولید در اینجا در پایان سال 2006 آغاز شد. تولید 18 سال است که ادامه دارد، اما تنها پس از 3-5 سال دیگر می‌توان سرمایه سرمایه‌گذاری شده در آنجا را برداشت. به عبارت دیگر، تقریباً دو برابر بیشتر از نفت زمان برد، اما وجوه سرمایه‌گذاری شده هنوز به طور کامل برنگشته است.
به گفته وی، اگر فردا اتحادیه اروپا و آذربایجان بر سر تولید گاز به توافق برسند، توسعه میدان آبشرون حداقل 4 سال زمان نیاز دارد. دو سال دیگر طول می‌کشد تا گاز استخراج شده از آنجا به ظرفیت پروژه برسد. به عبارت دیگر، تحقق این ایده در حدود سال 2030 امکان‌پذیر خواهد بود. سیاست اروپا کاهش منابع انرژی سنتی به حداقل تا سال 2040 و رسیدن به اهداف کربن‌زدایی خود در سال 2050 است. آیا در این صورت امکان بازگشت وجوه سرمایه‌گذاری شده در این پروژه وجود خواهد داشت؟ البته که نه.
الهام شعبان تأکید کرد: برای اینکه آذربایجان این پروژه را آغاز کند، مدت قرارداد باید حداقل 20 سال باشد تا آذربایجان بتواند وجوه سرمایه‌گذاری شده را برداشت کند.
یک مقام ارشد اروپایی که نخواست نامش فاش شود، به پولیتیکو گفت: اگرچه اتحادیه اروپا هنوز جزئیات تأمین مالی این پروژه را فاش نکرده، اما تأیید کرده است که مذاکرات با باکو برای تحقق این ایده در حال انجام است.
دیدگاه تان را بنویسید