پزشکیان چه دستوری برای افزایش قیمت بنزین می دهد؟

اظهارات امروز  مسعود پزشکیان، تقریبا همه را به این نتیجه رسانده که تصمیم دولت برای گران کردن بنزین قطعی شده است.  و این   نگرش و سویه سیاست‌های احتمالی قیمت‌گذاری بنزین واکنش‌های گسترده‌ای در افکار عمومی و فضای رسانه‌ای ایجاد کرده است.

پزشکیان درباره بنزین چه گفته است :

او امروز در نشست با مدیران رسانه ها گفته : «من نمی‌خواهم بنزین را برای محرومان گران کنم؛ ولی شرایط برای کسی که ۴ برابر مصرف می‌کند فرق می‌کند. الان قرار است ۴ میلیارد دلار بنزین وارد کنند برای چه؟ برای اینکه بدهم با قیمت ۱۵۰۰ تومان به یک عده مصرف کنند تا نتوانیم معیشت مردم را جبران کنیم.» این جملات، با وجود تأکید بر حمایت از اقشار کم‌درآمد، شائبه تغییر در قیمت یا نظام سهمیه‌بندی بنزین را تقویت کرده است.

 چرا بحث گران شدن قیمت بنزین دوباره داغ شده است؟

 موضوع بنزین   یکی از حساس‌ترین محورهای اقتصادی و اجتماعی کشور در تمام ادوار گذشته بوده است. چنانکه  از یک‌سو، قیمت پایین‌تر از قیمت جهانی باعث افزایش مصرف داخلی و قاچاق سوخت شده و از سوی دیگر، هرگونه افزایش قیمت، اثر مستقیم بر هزینه‌های حمل‌ونقل و تورم دارد.  همه این ها موجب شده که تمام روسای جمهور از بنزین به عنوان یکی از مهمترین موضوعات در دستور کار خود یاد کنند.

به هر روی اظهارات اخیر رئیس‌جمهور نشان می‌دهد که دولت با دو فشار همزمان مواجه است:

1. افزایش مصرف داخلی و رشد واردات بنزین که امسال طبق گفته پزشکیان به بیش از ۴ میلیارد دلار خواهد رسید.

2. کسری بودجه و محدودیت منابع که دولت را به سمت اصلاح سیاست‌های یارانه‌ای سوق می‌دهد.

 سناریوهای مختلف افزایش قیمت بنزین

با توجه به تجربه سال‌های گذشته و گفته‌های اخیر مسئولان، می‌توان چند سناریوی محتمل را بررسی کرد:

۱. سناریوی افزایش پلکانی قیمت

اولین روش که اتفاقا مورد توجه در دوره های مختلف بوده افزایش پلکانی است . در این روش، دولت به‌جای شوک ناگهانی، قیمت بنزین را طی چند مرحله و در بازه‌های زمانی مشخص افزایش می‌دهد.

• مزیت: کاهش شوک تورمی و امکان عادت‌پذیری مردم

• عیب: تورم تدریجی و تداوم نارضایتی عمومی

• احتمال وقوع: متوسط تا بالا، چون دولت می‌تواند به بهانه «اصلاح تدریجی» از تبعات اجتماعی بکاهد.

۲. سناریوی سهمیه‌بندی بنزین سختگیرانه

اما راه دیگر مواجهه سخت با این ماجراست. در این مدل، سهمیه یارانه‌ای کاهش یافته و قیمت آزاد بنزین افزایش می‌یابد. همچنین مصرف‌کنندگان پرمصرف، قیمت بسیار بالاتری می‌پردازند.

• مزیت: عدالت نسبی بین دهک‌ها و کاهش قاچاق

• عیب: احتمال افزایش نارضایتی طبقه متوسط و مشاغل حمل‌ونقل

• احتمال وقوع: بالا، چون با سخنان پزشکیان («کسی که ۴ برابر مصرف می‌کند فرق می‌کند») همخوانی دارد.

۳. سناریوی افزایش یک‌باره

افزایش ناگهانی و بزرگ قیمت، همانند آبان ۹۸.

• مزیت: اصلاح سریع هزینه‌های دولت و کاهش مصرف

• عیب: ریسک بالای اعتراضات و نارضایتی شدید اجتماعی

• احتمال وقوع: پایین، به دلیل تجربه تلخ سال‌های گذشته و هشدار کارشناسان.

۴. سناریوی مالیات بر مصرف مازاد

اما از سخنان پزشکیان یک چیز دیگر هم استنباط می شود . در این روش، قیمت رسمی ثابت می‌ماند ولی بر مصرف بیش از حد سهمیه، مالیات جداگانه وضع می‌شود.

• مزیت: تمرکز بر مصرف‌کنندگان پرمصرف، بدون افزایش مستقیم قیمت برای عموم

• عیب: پیچیدگی اجرایی و احتمال فرار مالیاتی

• احتمال وقوع: متوسط، چون نیازمند سیستم پایش دقیق مصرف است.

نگاهی به تجربه کشورهای دیگر در سهمیه بندی بنزین 

در بسیاری از کشورهای منطقه، قیمت بنزین طی سال‌های اخیر به تدریج به قیمت‌های جهانی نزدیک شده است.
برای مثال:

• ترکیه قیمت بنزین را متناسب با نرخ ارز و قیمت جهانی تنظیم می‌کند.

• عربستان سعودی یارانه سوخت را به مرور حذف کرده و به‌جای آن کمک‌های نقدی هدفمند می‌دهد.

• پاکستان با اجرای طرح «سهمیه دیجیتال» برای خودروها، قاچاق سوخت را کاهش داده است.

این تجارب نشان می‌دهد که روش تدریجی و هوشمندانه، کمترین آسیب اجتماعی را به همراه دارد.

شرط گران کردن قیمت بنزین 

اقتصاددانان معتقدند اگر دولت قصد اصلاح قیمت بنزین را دارد، باید سه پیش‌شرط را رعایت کند:

1. اطلاع‌رسانی شفاف و به‌موقع

2. حمایت نقدی یا کالایی برای اقشار آسیب‌پذیر

3. همزمانی با توسعه حمل‌ونقل عمومی

به گفته دکتر مهدی پازوکی، «هر اصلاح قیمتی بدون سیاست حمایتی، به تورم و کاهش قدرت خرید منجر می‌شود.»

مردم درباره قیمت بنزین چه سوالاتی دارند؟

۱. آیا بنزین حتماً گران می‌شود؟
پزشکیان صراحتاً نگفته که قیمت افزایش می‌یابد، اما تأکید بر تغییر شرایط برای پرمصرف‌ها احتمال اصلاح قیمتی را بالا برده است.

۲. اگر بنزین گران شود، قیمت‌ها چقدر بالا می‌رود؟
بسته به سناریو، افزایش می‌تواند از ۲۰٪ تا بیش از ۱۰۰٪ باشد.

۳. چه کسانی بیشترین تأثیر را از گرانی بنزین می‌بینند؟
مشاغل حمل‌ونقل، خانواده‌های پرمصرف و کسانی که در مناطق فاقد حمل‌ونقل عمومی زندگی می‌کنند.

۴. آیا سهمیه‌بندی جدید اجرا می‌شود؟
یکی از سناریوهای محتمل، بازنگری در سهمیه ماهانه و افزایش قیمت آزاد است.

۵. بنزین در ایران چقدر ارزان‌تر از کشورهای همسایه است؟
در حال حاضر، حتی با قیمت آزاد ۳۰۰۰ تومان، بنزین ایران چند برابر ارزان‌تر از کشورهای اطراف است.

پیش بینی درباره قیمت بنزین

با توجه به روند مصرف، افزایش واردات و فشار بر بودجه، به نظر می‌رسد دولت ناگزیر به اصلاح سیاست‌های بنزینی است.
با این حال، تجربه گذشته نشان داده که افزایش ناگهانی می‌تواند تبعات سنگینی داشته باشد.
به همین دلیل، محتمل‌ترین مسیر، افزایش تدریجی یا هدفمند برای پرمصرف‌ها است؛ سیاستی که هم با گفته‌های رئیس‌جمهور همخوانی دارد و هم امکان مدیریت افکار عمومی را فراهم می‌کند.

 نتیجه‌گیری: سخنان پزشکیان زنگ هشدار را برای مصرف‌کنندگان پرمصرف به صدا درآورده است. به نظر می‌رسد که حتی اگر قیمت بنزین برای عموم مردم ثابت بماند، پرمصرف‌ها باید خود را برای هزینه‌های بیشتر آماده کنند. آینده این سیاست‌ها، به میزان شفافیت دولت و توان آن در جبران آثار تورمی وابسته خواهد بود.