نقشه خطرناک ترامپ بیخ گوش ایران
شوک ترامپ به بغداد در آستانه انتخابات؛ پناهگاه آرام منطقه متلاطم می‌شود؟
پس از یک اشغال طولانی توسط آمریکا، سال‌ها خون‌ریزی فرقه‌ای و شورش تکفیری، عراق به شکلی غیرمنتظره به پناهگاهی نسبتاً آرام در خاورمیانه تبدیل شده است؛ دست‌کم در مقایسه با بسیاری دیگر از مناطق منطقه. حفظ این صلح به‌سختی به‌دست‌آمده، اولویتی مهم برای عراقی‌ها است، در حالی که انتخابات پارلمانی از روز سه‌شنبه آغاز شده است.
اکوایران: از پشت‌بام‌ها تا تیرهای چراغ‌برق، پوسترهای انتخاباتی برای هر وجب از خیابان‌های بغداد با هم رقابت می‌کنند. عکس‌هایی از سیاستمدارانی با شعارهایی که وعده «قدرت و رفاه» می‌دهند، همه‌جا به چشم می‌خورد. دیوارهای بتنی‌ای که زمانی ساختمان‌ها را از خطر خودروهای بمب‌گذاری‌شده محافظت می‌کردند، اکنون از مجتمع‌های جدید و لوکس آپارتمانی حفاظت می‌کنند؛ مجتمع‌هایی که وعده کافه‌ها، باشگاه‌های ورزشی و اسپاها را می‌دهند.
پناهگاه آرام خاورمیانه
به نوشته نیویورک‌تایمز، پس از یک اشغال طولانی توسط آمریکا، سال‌ها خون‌ریزی فرقه‌ای و شورش تکفیری، عراق به شکلی غیرمنتظره به پناهگاهی نسبتاً آرام در خاورمیانه تبدیل شده است؛ دست‌کم در مقایسه با بسیاری دیگر از مناطق منطقه. حفظ این صلح به‌سختی به‌دست‌آمده، اولویتی مهم برای عراقی‌ها است، در حالی که انتخابات پارلمانی در روز سه‌شنبه در حال انجام است.
نقطهٔ گسست آشکار از مقاومت زمانی بود که السودانی برای شرکت در مراسم امضای آتش‌بس اخیر و توافق آزادی گروگان‌ها در غزه به شهر ساحلی شرم‌الشیخ مصر رفت.
محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر این کشور، هفته گذشته در گفت‌وگو با نیویورک‌تایمز گفت: «مردم عراق به نقطه‌ای رسیده‌اند که دیگر تحمل درگیری، جنگ و ماجراجویی دیگری را ندارند. مردم خواهان ثبات، امنیت و توسعه هستند». بیش از ۷,۷۰۰ نامزد از ۱۱۴ فهرست حزبی برای تصاحب ۳۲۹ کرسی رقابت می‌کنند. پس از اعلام نتایج، هفته‌ها و شاید ماه‌ها مذاکرات لازم خواهد بود تا احزاب بتوانند برای تشکیل ائتلافی با بیشترین سهم کرسی‌ها و سپس تشکیل دولت به توافق برسند.
السودانی که اغلب به خاطر ایجاد ثبات و رونق ساخت‌وساز در عراق به او اعتبار داده می‌شود، رهبری ائتلافی را بر عهده دارد که انتظار می‌رود بیشترین آرا را به‌دست آورد. اما برخی از متحدان سابق سیاسی او سوگند خورده‌اند که مانع از تشکیل دولت توسط او و رسیدنش به دور دوم نخست‌وزیری شوند. و درست در زیر سطح این انتخابات، مسئله چاش‌برانگیز و حساس دیگری پنهان است: این‌که عراق چگونه و تا چه حد می‌تواند نفوذ دیگر کشورها ایران را مهار کند.
نفوذ رو به گسترش
حمله تحت رهبری آمریکا در سال ۲۰۰۳ به عراق، دیکتاتور این کشور، صدام حسین، را سرنگون کرد و به سلطه اقلیت سنی پایان داد. از آن زمان، سیاست عراق تحت سلطه اکثریت شیعه بوده است. از آن زمان عراق صحنه کشمکش مداوم میان واشنگتن و تهران بوده است. در سال‌های اخیر، مجموعه‌ای از نیروهای قدرتمند متحد ایران نفوذ سیاسی بیش‌تری در عراق به‌دست آورده‌اند.
این گروه‌های عمدتاً شیعه در سال 2014 به‌عنوان بخشی از «نیروهای بسیج مردمی» برای مقابله با داعش تشکیل شدند؛ گروه جهادی سنّی که بخش‌های وسیعی از کشور را تصرف کرده و شیعیان عراق را به‌طور وحشیانه هدف قرار داده بود. برخی از این گروه‌ها تحت حمایت ایران هستد. اکنون تهدید داعش کاهش یافته، اما این گروه‌های نزدیک به ایران قدرتمندتر شده‌اند. رهبران این گروه‌ها اعلام کرده‌اند تا زمانی که نیروهای آمریکایی در عراق حضور دارند، حق دارند سلاح‌های خود را حفظ کنند. آنها همچنین برای اخراج نیروهای آمریکایی فشار سنگینی بر مقامات عراقی وارد کرده‌اند.
نظم ژئوپلیتیک جدید خاورمیانه
السودانی توافق کرده که خروج تدریجی حدود ۱۳۰۰ نیروی آمریکایی باقی‌مانده در عراق تا سپتامبر ۲۰۲۶ انجام شود. اما مقامات آمریکایی هم‌اکنون در حال مذاکره برای حفظ یک حضور نظامی در این کشور هستند و می‌گویند این حضور برای مبارزه با بقایای داعش ضروری است. قدرت منطقه‌ای ایران طی دو سال گذشته از زمانی که متحد فلسطینی‌اش، حماس، حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ را به اسرائیل هدایت کرد. کاهش یافته است. این حمله جنگی را آغاز کرد که غزه را ویران و نظم ژئوپلیتیک خاورمیانه را دگرگون کرد.
نیروهای اسرائیلی رهبری حزب‌الله را هدف قرار داده، شورشیان مسلح در سوریه بشار اسد، متحد ایران را سرنگون کردند، و اسرائیل در ماه ژوئن حمله‌ای کوتاه علیه ایران انجام داد که پای جنگنده‌های آمریکایی را نیز وسط کشید. در واقع، شبکه متحدان ایران در خاورمیانه، که «محور مقاومت» نامنده می‌شود، متحمل ضربات قابل توجهی شد، جز در عراق.
در عراق، مجموعه‌ای از این نیروها نه‌تنها همچنان مسلح هستند، بلکه شاخه‌های سیاسی آنها چندین وزارتخانه دولتی را در اختیار دارند و از طریق آنها به قراردادهای پرسود دولتی دسترسی دارند. مقامات عراقی و ایرانی می‌گویند بسیاری از این گروه‌ها آن‌قدر از این طریق ثروتمند شده‌اند که دیگر نیازی به تأمین مالی بیرون از مرزها ندارند. در این انتخابات، تقریباً هر یک از این گروه‌ها با فهرست انتخاباتی مخصوص خود وارد رقابت شده‌اند.
کتائب حزب‌الله، قدرتمندترین این گروه‌ها، روز شنبه برای پایان کارزار انتخاباتی خود در شهر جنوبی کوت، کاروان‌های طولانی خودروهای بوق‌زن را به نمایش گذاشت؛ پرچم‌های این گروه که مشت گره‌کرده‌ای در حال چنگ زدن به یک تفنگ را نشان می‌دهد، بر فراز خودروها در اهتزاز بود.
شوک به بغداد؛ «فوریت در خلع سلاح»
دولت ترامپ به گونه‌ای رفتار می‌کند که ممکن است حضور چنین شبه‌نظامیانی در عراق را بیش از این تحمل نکند. ماه گذشته مارکو روبیو، وزیر خارجه، از «فوریت در خلع سلاح شبه‌نظامیان وابسته به ایران» هشدار داد. فرستاده جدید ترامپ در عراق، مارک ساوایا، پیش از انتخابات در پیامی خطاب به عراقی‌ها بر این موضع تاکید کرد. او در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «ایالات متحده در کنار عراق ایستاده است تا به پیش رود: قدرتمند، مستقل و آزاد از شبه‌نظامیان وابسته به بیگانگان.»
انتظار می‌رود که ساوایا نه‌تنها خواستار انتخاب نخست‌وزیری نزدیک به آمریکا شود، بلکه کابینه‌ای عاری از احزاب نزدیک به ایران را مطالبه کند. علی الحمدانی، مدیر یک کارزار انتخاباتی در بغداد گفت: «همین که خبر شد ترامپ فرستاده جدیدی تعیین کرده، همه مقام‌های عراقی شوکه شدند. آنها می‌دانند بعدش چه پیش می‌آید».
سخنگوی وزارت خارجه ایران، اسماعیل بقائی روز دوشنبه فشار آمریکا بر عراق را محکوم کرد و دخالت خارجی در انتخابات را «غیرقابل قبول» خواند. وزارت خارجه عراق در پاسخ، اظهارات او را «تحریک‌آمیز» توصیف کرد و از تهران خواست در امور داخلی کشور دخالت نکند.
مهار یا تقویت بی‌سابقه؟
بسیاری از این گروه‌ها طی سال‌ها دست‌کم به‌طور به شکل اسمی تحت کنترل دولت درآمده‌اند. اما گروه‌های رادیکال‌تر، همان‌هایی که واشنگتن اکنون برای خلع سلاح‌شان فشار می‌آورد، از این امر سر باز می‌زنند. آنها نقش خود را بخشی از مقاومت عراق می‌دانند که به گفته آنان برای مقابله با دخالت قدرت‌های خارجی از جمله آمریکا در عراق مبارزه می‌کنند. السودانی که با کمک برخی از همین گروه‌ها به قدرت رسید، خود را فردی معرفی کرده است که می‌تواند شبه‌نظامیان را مهار کند. اما منتقدان می‌گویند او این کار را از طریق تقویت بی‌سابقه سیستم رانت و سهم‌دهی انجام داده است.
عراق یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان است و افزایش نسبی قیمت نفت باعث رونق پروژه‌های عمرانی دولتی شده است؛ پروژه‌هایی که برخحی از این گروه‌ها از آنها بهره‌مند شده‌اند. برای تهران، عراق نه‌تنها شریانی حیاتی برای اقتصاد و ارتباط با جهان بیرون است، بلکه موضوع امنیتی است. دو کشور مرزی نزدیک به هزار مایل با یکدیگر دارند و یک‌بار جنگی هشت‌ساله و ویرانگر را تجربه کرده‌اند؛ جنگی که ایران مصمم است هرگز تکرار نشود.
ستون امنیت ملی؛ سلاح در دستان ما باقی می‌ماند!
احسان الشمری، استاد علوم سیاسی دانشگاه بغداد، گفت: «عراق یکی از ستون‌های امنیت ملی برای ایران است، بنابراین ایران برای حفظ نفوذش در عراق خواهد جنگید». او امکان باقی ماندن احزاب وابسته به این گروه‌ها در دولت را محتمل می‌بیند. اما در ظاهر سودانی با این موضوع موافق نیست. او به نیویورک تایمز گفت: «هر مسیری که بتواند این گروه‌های مسلح را به سمت سیاست یا اقتصاد سوق دهد و سپس آنها را وادار به زمین گذاشتن سلاح کند یک راه‌حل خوب است».عراق در یک دو راهی میان واشنگتن و تهران با فضایی اندک برای خطا ایستاده است.
با این حال، گروه‌های شبه‌نظامی اصرار دارند که سلاح‌های خود را کنار نخواهند گذاشت. سه شب پیش از انتخابات، جعفر الحسینی، سخنگوی نظامی کتائب حزب‌الله، در یک تجمع انتخاباتی سخنرانی تندی ایراد کرد و گفت: «عراق تحت سرپرستی کامل شیعیان است، چه بخواهند چه نخواهند، و سلاح‌های ما در دستان ما باقی خواهد ماند».
محمد التمیمی، رئیس گروه «الوعد الصادق»، در مصاحبه‌ای گفت که ورود به سیاست به معنای کنار گذاشتن سلاح نیست، بلکه برای حفظ منافع است. او گفت: «هر گروهی به مردانی در پارلمان و دولت نیاز دارد تا جاه‌طلبی‌ها و مطالبات مردمش را حفظ کند».
ایجاد توازن میان قدرت‌ها
سودانی خود را نامزد ایده‌آل برای ایجاد توازن میان منافع ایران و آمریکا معرفی می‌کند. او اخیراً بر توافق‌هایی نظارت کرده است که به شرکت‌های شورون و اکسون اجازه می‌دهد میدان‌های نفتی عراق را توسعه دهند. او در حرکتی که به‌نظر می‌رسد با هدف جلب نظر ترامپ انجام شده باشد، مقاله‌ای در روزنامه نیویورک پست نوشت و عراق را به‌عنوان شریک سرمایه‌گذاری معرفی کرد. او به نیویورک تایمز گفت که ماه آینده ۵۰ میلیاردر عراقی را برای شرکت در یک کنفرانس «سرمایه‌گذاری در آمریکا» به واشنگتن خواهد برد، تا «هماهنگی با مسیر رئیس‌جمهور ترامپ» را نشان دهد. اما این بازی‌های سیاسی باعث سرخوردگی بسیاری از عراقی‌ها شده است.
برخی نظرسنجی‌ها پایین‌ترین میزان مشارکت را در تاریخ ۲۰ ساله این دموکراسی پیش‌بینی می‌کنند. محمد عباس، فروشنده ۲۰ ساله تشک در یکی از بزرگراه‌های بغداد، گفت: «چرا باید رای بدهیم؟ این فقط چرخشی است که اسامی جدیدی را وارد می‌کند، اما همان قدرت‌ها پشت آنها هستند. انتخابات ما کاملاً نمایشی است.»
دیدگاه تان را بنویسید