بزنگاه‌های روابط ایران و آمریکا پس از انقلاب 57/ از مذاکرات مک‌فارلین و روحانی در تهران تا مصافحه ظریف و اوباما در نیویورک

خدیجه غبیشاوی ، یک تابوی دیگر شکسته شد تا راهروهای ساختمان سازمان ملل متحد در نیویورک بار دیگر خبر ساز شوند؛ وزیر خارجه ایران و هیئت همراه هنگام خروج از سالن مجمع عمومی با هیئت رئیس جمهوری آمریکا مواجه و برای چند دقیقه دو مقام عالی رتبه دو کشور برای نخستین بار پس از انقلاب سال 57 در ایران به گفت وگوی مستقیم با یکدیگر و مصافحه پرداختند. در حالی که همه در انتظار دیدار احتمالی روسای جمهوری ایران و آمریکا در حاشیه هفتادمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد بودند، اما این محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران بود که به نوشته خبرگزاری بلومبرگ این ژست تاریخی را از آن خود کرد و با رئیس جمهوری آمریکا دست داد و خوش و بش مختصری کرد؛ دیدار کوتاهی که در دیپلماسی معنای فراوان و فراتر از کلمات به همراه دارد. به نوشته رسانه ها و به گفته مقامات، این دیدار اتفاقی صورت پذیرفت و هیچ برنامه از پیش تعیین شده ای برای آن در نظر گرفته نشده بود با این حال و به گفته شاهدان عینی جان کری هنگام دیدار دو هیئت محمد جواد ظریف را به رئیس جمهوری آمریکا معرفی کرده است و اوباما پس از دست دادن با تمامی اعضای هیئت وعده هایی را درباره اجرای برجام به وزیر خارجه ایران داده است. نام این اقدام را اگر شکستن یک تابو بنامیم یا همانند برخی از رسانه ها آن را گامی رو به جلو در روابط ایران و آمریکا بخوانیم باید گفت قابل پیش بینی بود چرا که همه 2 سال روی کار آمدن دولت اعتدالگرایان در ایران از ابتدا تا به امروز حداقل در عرصه سیاست خارجی با شکسته شدن تابوها و برداشته شدن گام های رو به جلو همراه بود؛ گام هایی در جهت تحقق وعده های حسن روحانی پیش از انتخابات ریاست جمهوری 92 و با هدف حل و فصل چالش ها و بحران های پیش روی مردم و کشور ایران در داخل و خارج از کشور. در ادامه نگاهی داریم به مهمترین رخدادهایی که میان ایران و آمریکا پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 57 اتفاق افتاد؛ رخدادهایی که علی رغم قطع کامل روابط دیپلماتیک میان دو کشور دیپلمات های تهران و واشنگتن را به دلیل منافع مشترک در کنار هم قرار داد. سفر مک فارلین به ایران؛ از محرمانه تا غیرقانونی مک فارلین تحلیلگر سازمان سیا آمریکا و مشاور امنیتی رونالد ریگان رئیس جمهور وقت آمریکا در سال 65 در راس هیئتی وارد ایران شد تا نخستین مذاکرات ایرانی آمریکایی پس از قطع کامل روابط سیاسی و دیپلماتیک دو کشور رقم بخورد؛ سفری که محرمانه تلقی می شد و بارها درخواست فارلین و همراهانش برای دیدار با مقامات عالی رتبه ایران رد شد. این هیئت آمریکایی در بدو ورود به ایران به یک هتل برده شدند و 7 دور مذاکرات چند ساعته میان این هیئت آمریکایی و مقام هایی از سپاه ایران برگزار شد و در پایان و به دلیل بی نتیجه بودن مذاکرات میان طرفین و اعلام نارضایتی طرف آمریکایی پاسپورت های خود را دریافت و از ایران خارج شدند. حسن روحانی به نوشته نشریه فارین پالیسی نقش محوری دراین مذاکرات داشت و واسطه ای برای توافق میان طرف ایرانی و آمریکایی بود. افغانستان، اولین لبخند مشترک ایران و آمریکا برای مقابله با تروریسم بیرون راندن طالبان، به عنوان دشمن مشترک ایران و غرب و تشکیل دولت وحدت ملی در این کشور به عنوان یکی از هماسیگان تهران سبب شد تا ایران و آمریکا و دیگر کشورهای حاضر در جنگ افغانستان برای کمک به پیشبرد این کشور به سمت صلح و ثبات بر سر میز مذاکره بنشینند. مذاکراتی با حضور دیپلمات های ایرانی و غربی که با موفقیت برگزار شد و در نتیجه آن دولت وحدت ملی در افغانستان تشکیل شد. این مذاکرات در آلمان برگزار شد. عراق، باز هم مذاکرات تهران و واشنگتن بر سر کشوری همسایه ایران و آمریکا بر سر سرنوشت عراق پس از صدام 3 دوره مذاکرات فشرده ای را برگزار کردند؛ علاء الدین بروجردی رئیس میسیون امنیت ملی ایران درباره پشت پرده این مذاکرات این باره می گوید: به آمریکایی ها پیغام دادیم که اگر قرار باشد با شما صحبت کنیم این موضوع با مصاحبه بوش و لبخند رایس اتفاق نخواهد افتاد وباید رسما وکتبا از ما درخواست کنید. نهایتا سفیر سوئیس به عنوان حافظ منافع آمریکا در تهران یک یادداشت کتبی و رسمی آورد که در آن نوشته شده بود که بدینوسیله ایالات متحده آمریکا از دولت جمهوری اسلامی ایران درخواست می کنند برای کاهش بحران عراق با هم مذاکره داشته باشیم. وی در ادامه افزود: ما بدون هیچگونه شتابزدگی اعلام کردیم که درخواست آمریکا را بررسی خواهیم کرد.این در حالی بود که طالبانی رئیس جمهور عراق، مالکی نخست وزیر و زیباری وزیر امور خارجه در تماسهای تلفنی با احمدی نژاد و متکی از ما خواستند که به خاطریک کشور اسلامی و همسایه و اینکه روزانه صدهاعراقی در این کشور کشته می شوند ما این درخواست مذاکره را بپذیریم که در نهایت ما نیز اعلام کردیم که به خاطر یک کشور اسلامی خواهیم پذیرفت. مذاکرات محرمانه عمان، اولین نشست دوجانبه برای حل پرونده هسته ای ایران مذاکرات محرمانه عمان با میانجگری عمان و با حضور دیپلمات های ایرانی و آمریکایی در مسقط برگزار شد؛ این مذاکرات در پی درخواست واشنگتن و با میانجگری سلطان قابوس پادشاه عمان و با پذیرش ایران در سال 91 آغاز شد که پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 92 پیگیری و در نهایت منجر به توافق ژنو شد. اخیرا علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی اخیرا درباره پشت پرده این مذاکرات گفت: وقتی که ما به وزارت خارجه رفتیم، با توجه به سابقه در موضوع هسته‌ای، دنبال راه‌حل بودیم، از طرف دیگر روابط ما با عمان بسیار خوب بود و برادرانمان در این کشور اعلام آمادگی برای وساطت کردند٬ ولی ما با جدیت آمریکایی‌ها اطمینان نداشتیم. صالحی ادامه داد به همین جهت یادداشتی دادیم که اگر آمریکایی‌ها حاضرند با پذیرش حق هسته‌ای ایران و لغو تحریم‌ها و غیره گفت‌وگو کنند، ما هم آمادگی داریم که در ‌‌نهایت با درخواست رسمی آنها از طریق عمان، زمینه گفت‌وگو فراهم شد و مسئولان ارشد نظام هم در جریان موضوع قرار گرفتند و به علت بی‌اعتمادی به آمریکایی‌ها با شرایطی موافقیت شد که موضوع پیگیری شود. صالحی افزود که اولین جلسه بهار ۹۱ امکان‌پذیر شد که برگزار شود، از اولین نشست دوباره تا اسفند‌‌ همان سال طول کشید تا نشست دوم برگزار شد که در آن آمریکایی‌ها حق هسته‌ای و حق غنی‌سازی ایران را پذیرفتند و گفتند که ما آماده‌ایم غنی سازی شما را به رسمیت بشناسیم. بنابر این حق غنی‌سازی در هیچ یک از مذاکرات ۱+۵ از سوی آمریکایی‌ها به رسمیت شناخته نشد، بلکه در گفت‌وگوی مسقط آمریکایی‌ها حق غنی سازی ایران را به رسمیت شناختند، بعد از آن بود که دولت جدید آمد و مذاکرات را پیگیری کرد. گفت‌وگوی تاریخی تلفنی اوباما و روحانی ترافیک منتهی به فرودگاه جان اف کندی نیویورک شاهد یکی از رخدادهای تاریخی بود؛ برای نخستین بار پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 92 و در پایان نخستین حضور حسن روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد یک گفت وگوی تلفنی میان روسای جمهوری ایران و آمریکا صورت گرفت و دو طرف در این مکالمه 20 دقیقه ای درباره مذاکرات هسته ای گفت وگو کردند و عزم خود را برای حل این موضوع عنوان و دو طرف وزرای خارجه خود مسئول پیگیری این پرونده کردند. از حسین فریدون، برادر رئیس جمهور به عنوان طراح این مکالمه تلفنی یاد می شود. نخستین دیدار ظریف و کری نخستین حضور دولت یازدهم در مجمع عمومی سازمان ملل متحد یک نخستین دیگر نیز به همراه داشت و وزرای خارجه ایران ایران و آمریکا برای نخستین بار پس از انقلاب به صورت دوجانبه با یکدیگر بر سر فعالیت های هسته ای ایران به گفت وگو نشستند تا اساس دور جدیدی از مذاکرات هسته ای ایران را برای حل و فصل نهایی آن پایه ریزی کنند. این دیدارها در ادامه و طی 2 سال گذشته بارها تکرار شد. مصافحه ظریف و اوباما در حالی که همه درباره احتمال دیدار روسای جمهوری ایران و آمریکا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد سخن می گفتند، صبح روز گذشته رسانه های خارجی و داخلی از دیدار و مصافحه رئیس جمهوری آمریکا با وزیر خارجه ایران سخن گفتند، این برای نخستین بار پس از انقلاب ایران بود که یک مقام ایرانی با رئیس جمهوری آمریکا دیدار و مصافحه می کند. رسانه های در ذکر جزئیات این دیدار آن را کاملا اتفاقی عنوان کرده و تاکید کردند که اوباما با فشردن دستان ظریف تاکید کرده است که به اجرای برجام متعهد است.