بازی دموکراتیک را جدی بگیریم

110 سال از جنبش مشروطه ایران می گذرد. پیروزی بزرگی که سوء تفاهمی بزرگ در پی داشت. روشنفکران آن زمان که یا فرنگ رفته بودند یا باخبر از اخبار فرنگ خیال می کردند اکنون که مملکت را از مالکیت و استبداد شاه تحویل گرفته اند، نوبت دموکراسی نوع فرنگی است، توجه نداشتند که مشروطیت قدمی مهم و بزرگ اما ابتدایی بود. توجه نداشتند که دموکراسی در بستر امنیت و حکومت قانون بقا می یابد. مجلس اول الگویی سنتی و مؤثر و مجمعی از ریش سفیدان بر آمده از اقشار گوناگونِ شاهزادگان و علما و اعیان و اشراف و اصناف بود، که البته با آرمان های روشنفکرانه نمی خواند. آنها خواهان رسیدن به شعارهایی مانند «حکومت مردم، برای مردم، توسط مردم» یعنی دموکراسی متکی به پارلمان و نمایندگان ملت بودند. نکته‌ای که به آن توجه نداشتند این بود که ملتی با 95 درصد بیسواد تابع اراده خوانین و ملاکین و اعتقادات ایمانی خود بودند که عنان آن نیز در دست کسانی متناسب با سواد خودشان بود. به این ترتیب انتخابات که ابزار اصلی دموکراسی تلقی می شود به ابزاری یک بار مصرف و مجلس به پایگاهی برای خوانین و عوامل‌شان تبدیل و آزادی که آمال و آرزوی مشروطه بود به هرج و مرج و خودکامگی‌های محلی و ایالتی بدل شد. تا جایی که ملت عطای آن را به لقایش بخشیدند و به دیکتاتوری تن دادند. بعدها دکتر مصدق که «مستظهر به حمایت مردم» بود خواست به اتکای آرای نمایندگان ملت برقرار بماند، اما تا به خود جنبید مجلسی را که انتخابات آن در دولت خودش برگزار شده بود، در اختیار نمایندگان همان خوانینی یافت که آب‌شان با او در یک جوی نمی رفت، پس به انحلال آن دست یازید و در آن قمار دولتش را از دست داد، توجه نداشت که از ملتی با بیش از 80 درصد بی سواد نمی توان انتظار بلوغ دموکراتیک داشت. اکنون تدریجاً شرایط از لحاظ سواد عمومی فراهم است، گرچه تا جایی که فرهنگ عمومی نیز خود را با سواد عمومی تطبیق دهد وقت لازم است، اما اکنون دیگر عملکرد انتخابات تدریجاً رنگی جدی تر به خود می گیرد. باید بپذیریم که ما سوئیس نیستیم. آن سوابق طولانی بلوغ فرهنگی سیاسی را نیز طی نکرده‌ایم. اما در آن مسیر هستیم. با انتخابات میان نامزدهای «نسبی» می توانیم مسیری تدریجی را بپیماییم. تا جایی که ساختار اقتصادی و اجتماعی قوام و اقتداری پایدار و متکی به خود یابد و نگران بیگانه و افسون های آن نباشد. انتخابات، ابزار اصلی بازی دموکراتیک است، باید آن را جدی گرفت، گرچه نسبی باشد، تا راه برای رسیدن قوام فرهنگی و کمال آن باز بماند. با انتخابات فقط نمایندگان «نسبی» انتخاب نمی شوند، آمارها تمایلاتِ مردم را آشکار می‌سازند و پیام خود را می‌رسانند. زمان و ظهور نسل‌هایی که در راه هستند بقیه مسائل را حل خواهد کرد.

منبع: روزنامه قانون