نظم نوین جرج بوش با خاورمیانه چه کرد؟

به گزارش نامه نیوز محمد اکبری در خبرآنلاین نوشت: جورج بوش پدر، چهل و یکمین رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا در سن 94 سالگی درگذشت. وی از 20 ژانویه 1989 تا 20 ژانویه 1993 به مدت چهار سال رئیس‌جمهور آمریکا بود.

در ميانه سال 1991 اكثر آمريكائيان و از جمله تقريبا تمامي نامزدهاي بالقوه حزب دموكرات ، باور داشتند كه محبوبيت فوق العاده اي كه جورج بوش در طول جنگ خليج فارس به دست آورده بود ، او را به صورت يك نامزد شكست ناپذير در انتخاب مجددش در 1992 در آورده است. اما بيل كلينتون و مشاورانش با توجه به مشكلات اقتصادي آمريكا كه از زمان ريگان با توجه به هزينه هاي سرسام آور نظامي‌اش و پس از آن در زمان بوش بوجود آمده بود و تأكيد بر آنها، به رقابت با جرج بوش برخواستند، تضادي كه بين تسلط بوش بر روابط بين المللي و سردرگمي او در حل ركود اقتصادي مداوم آمريكا وجود داشت باعث شد كه اعتماد مردم به رهبري اين رئيس جمهور كاهش يابد. در انتخابات نوامبر 1992 بوش تنها 38 در صد آراء را بدست آورد و رئیس جمهوری یک دوره ای نام گرفت.

پایان جنگ سرد در دوره بوش پدر

ایالات متحده امریکا بعد از پایان جنگ سرد و شکست شوروی استراتژی سیاست خارجی خود را تغیر می دهد و در پی رهبری جهان می شود. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی امریکا استراتژی ژئوپولیتیکی جدید را در منطقه اتخاذ می کند و در سیاست جهانی خود پس از جنگ سرد استراتژی نظم نوین جهانی و سیاست های منطقه ای جدید دنبال می کند. دگرگونی های سال های قبل از فروپاشی شوروی نوید از نظم نوین جهانی می دهد؛ نظمی که در آن حقوق بین الملل، قدرت های بزرگ و سازمان های بین المللی همگی می توانند نقش برجسته نسبت به آنچه داشته اند بازی کنند. مسائل و رفتارهایی که نوید شکل¬گیری نظم نوین بین المللی نشان می¬داد را می توان به صورت زیر زمان بندی نمود:

1- قبل از بحران عراق و کویت 1990- 1991: بیش از یک دهه قبل از آغاز بحران کویت رالف دارندوف با تاکید بر بسیار جنبه های اقتصادی و حقوق بشر موضوع جلسات خود را در باره یک نظم نوین جهانی در دانشگاه غنا برگزار کرد.

2- در سال 1990 : در یازدهم اوریل 1990، میخائیل گورباچف، آخرین ریس جمهور شوروی در مهمانی اعضای سازمان جهانی رسانه های گروهی در مسکو از نظم نوین جهانی یاد آور شد.

3- موقعیت جدید ایالات متحده امریکا: بوش پدر بعد از دیدار با میخائیل گورباچف آخرین رئیس جمهور شوروی در مالت در سال 1989 موقعیت جدید امریکا را در عرصه بین الملل اعلان کرده وآنرا نظم نوین جهانی نامید.

بوش معقد بود این اوضاع جدید نیازمند نظم نوینی است که در چارچوب آن روابط میان دولت ها و ملت ها به شکل مطلوب در آمده و ادامه می یابد. ایالات متحده امریکا در نظام نوین جهانی اهداف و منافعی چون بقاو ادامه حیات، استقلال و حفظ ارزشهای بنیادین امریکا و امنیت نهاد ها و مردم امریکا، بهبود ثبات استراتژیک در سیاست خارجی، گسترش لیبرال دموکراسی و اقتصاد آزاد در عرصه جهانی و برقراری روابط سالم و مبتنی بر همکاری در موقعیت برتر سیاسی با متحدان و کشور های دوست را دنبال می¬کرد.

استراتژی بوش پدر در منطقه خلیج فارس

دكترین امنیت ملی آمریكا در دوران ریاست جمهوری بوش پدر عبارت بود از نظم نوین جهانی و آماده شدن برای دست زدن به دو جنگ عمده منطقه ای همزمان. بوش پدر دیدگاه جدیدی را برای موقعیت جدید آمریكا در عرصه بین الملل ارائه داد و آن را نظم نوین جهانی نامید.

این ایده بر دو پایه عمده استواربود :

1- تحكیم و ارتقای موقیعت رهبری آمریكا در جهان از طریق دنبال كردن راههای سیاسی نظیر تشویق و ترغیب كشورها به دنبال لیبرال دمكراسی و كاهش دادن فعالیتهای نظامی و هزینهای مربوطه

2- مقابله با درگیریهای منطقه ای

بحث های واشینگتن بر سر خاورمیانه و خلیج فارس و سیاست عراق منتج به اتخاذ سیاست پیچیده و تا اندازه ای متناقض نسبت به بغداد شد . بعد از اشغال كویت توسط عراق ، طرفداران سیاست حمایتی از عراق در آمریكا تعدیل شدند و به جبهه مخالفان عراق پیوستند و آمریكا به طور یكپارچه خواهان سرنگونی رژیم صدام شد.

جان كلی معاون وزیر خارجه آمریكا در 31 ژنویه 1995 در ساختمان كنگره اعلام كرد كه ایالات متحده از استقلال و امنیت دولت های دوست خود در منطقه حمایت می كند ولی بین آمریكا و دولت های خلیج فارس هیچگونه قرارداد دفاعی وجود ندارد و آمریكا خواستار حل مسالمت آمیز كلیه منازعات می باشد . بعد از اشغال كویت توسط عراق، بوش در سخنرانی خود برای راهبرد ایالات متحده 4 اصل را مشخص نمود :

1- عقب نیشنی كامل و بی قید و شرط عراق از كویت

2- اعاده حكومت مشروع كویت

3- پایبندی به امنیت

4- حفاظت شهروندان آمریكا در منطقه

بوش در توجیه اقدامات خود چند بیانیه صادر كرد و در آنها اشاره نمود كه منافع ایالات متحده در منطقه به مخاطره افتاده است . طراحان سیاسی و نظامی پنتاگون باور داشتند كه سیاست جنگی در منطقه به اهداف دراز مدت آمریكا جامعه عمل می پوشاند و جنگ علیه عراق به حضور نظامی دائم ایالات متحده در خلیج فارس كمك خواهد كرد . از این رو جنگ خلیج فارس فرصتی كم نظیر در اختیار ایالات متحده در منطقه خلیج فارس گذاشت . عملیات طوفان صحرا، راه حل «صلح از طریق قدرت » را از دست اعراب گرفت و آنها را مجبور به معامله با اسراییل بر مبنای شرایط مورد قبول تل آویو نمود ؛ پیروزی قاطع نظامی توانسته بود توازن قدرت منطقه ای را به كلی تغییر دهد .

همچنین جنگ خلیج فارس توانست طیف وسیعی را داخل جامعه آمریكا در پشتیبانی مالی برای حفظ قدرت نظامی آمریكا در دنیا و به ویژه خلیج فارس فراهم كند . اما مهم ترین مشخصه دكترین بوش پدر اعلام دكترین نظم جهانی بود . نظم نوین جهانی مورد نظر وی عصر جدید فارغ از تهدید، ترور ، قوی تر در تعقیب عدالت و در شرایط امن تر در جستجوی صلح ، عصری كه در آن ملت های جهان ، غرب و شرق ، شمال و جنوب بتوانند در شكوفائی و وحدت زندگی كنند .

بوش در سخنرانی خود اعلام كرد كه جنگ عادلانه علیه عراق باید منجر به برقراری یك نظم نوین جهانی بشود ، جهانی كه در آن حكمفرمائی قانون، نه قانون جنگل بر رفتار ملل حاكم باشد.

دیدگاه آمریكا به عنوان فاتح اصلی جنگ نفت در مورد امنیت منطقه خلیج فارس به گونه ای بود كه این كشور خود را طراح اصلی سیاست ها در این بخش از جهان می دانست و بوش به دنبال نوعی نظام امنیتی بود كه از نظر سیاسی و نظامی كم شدت و از نظر اقتصادی با صرفه باشد . در این سیستم آمریكایی اساس بر آن بود كه یك كشور قدرتمند مسئولیت امنیت تعدادی از كشورهای كوچك و داوطلب را در محدوده یك منطقه حیاتی بر عهده بگیرد .

در این نظام امنیتی، از دیدگاه عملیاتی نیازی نبود كه قدرت اصلی همواره نیروی زمینی دائمی و بزرگی را درمنطقه مستقر بكند . بلكه یك گروه ضربتی كافی بود . در این میان تاسیس یك مركز فرماندهی منطقه ای فراگیر و شكه دفاعی مشترك بین قدرت اصلی و متحدان منطقه ای به اضافه قرار دادهای امنیتی دو جانبه میان هر كشور منطقه و قدرت اصلی منظور شده است.

این سیستم نظامی تحت سلطه است كه در آن قدرت اصلی حرف آخر را در روابطش با متحدین منطقه ای خود می زند. از دیگر خواص این نظام امنیتی آن است كه سهم ایالات متحده در همكاری مالی بسیار كم بوده و در عوض بیشتر هزینه با كشورهای منطقه خواهد بود. عدم توافق جهانی در مورد پذیرش ترتیبات سیاسی و امنیتی در منطقه ( مطروحه توسط آمریكا ) باعث شد تا آمریكا در پایان ریاست جمهوری بوش با 2 انتخاب روبرو شود :

1- منافع استراتژیكی اش را با قرنطینه كردن منطقه حفظ كند .

2- انتقال یك نظام توازن قدرت ( شبكه امنیت دسته جمعی )

طبق اظهارات جرج بوش، هدف از جنگ خلیج‏فارس نه تنها آزاد سازى کویت، بلکه پى‏ریزى یک نظم نوین جهانى بود. سخنان جیمز بیکر وزیر خارجه وقت آمریکا نشان دهنده تأکید ایالات متحده بر ابعاد اقتصادى و نظامى نظم نوین جهانى یعنى مسائل امنیتى، اقتصاد و ائتلاف نظامى است: «ائتلاف بین‏المللى که پیروز جنگ بوده است، بایستى براى حفظ صلح در منطقه، همچنان به حیات خود ادامه دهد .برقرارى امنیت در خلیج‏فارس، منع و کنترل تسلیحات در منطقه، بازسازى و بهبود اقتصاد[منطقه‏] موضوعاتى هستند که در دوره بعد از جنگ به آنها خواهیم پرداخت».

در اینجا نیز شاهد تأثیر برداشت آمریکایى از نظم جهانى هستیم. هماهنگى، و نظمى اقتصادى و نظامى که بر دیگر ابعاد ترجیح دارند. همزمان با اعلام نظم نوین جهانى توسط دولت بوش، ایالات متحده همچنان به فروش تسلیحات به هم‏پیمانان خود در تمام نقاط دنیا ادامه مى‏داد و کشورهاى منطقه خلیج‏فارس نیز سهم قابل توجهى از این تسلیحات را خریدارى مى‏کردند. مبانى هنجارى این سیاست‏گذارى مى‏تواند بر پایه رسیدن به صلح از راه اعمال زور قرار داشته باشد.

ریشه نظم و هماهنگى از نظر آمریکایى‏ها فرهنگى نیست، بلکه بیشتر نظامى است. به همین دلیل است که آمریکایى‏ها بیشتر به تشکیل ائتلاف‏هاى نظامى متمایلند.از این‏روست که جیمز بیکر در اظهارنظر خود در خصوص شرایط شکل‏گیرى نظم نوین جهانى مى‏گوید :«ائتلاف بین‏المللى که پیروز جنگ بوده است، بایستى همچنان به حیات خود ادامه دهد».

استانلى هافمن در کتاب خود تحت عنوان «گالیور دربند» به بررسى رفتار آمریکایى‏ها در خصوص تمایل به جلب همکارى دیگر کشورها براى تحقق طرح‏هاى آمریکایى پرداخته است. آمریکایى‏ها از متحدین خود انتظار دارند قبل از هر چیزى، در خدمت اهداف مورد نظر آنها باشند.از این‏رو ایالات متحده هنگام بروز بحران خلیج‏فارس فعالیت‏هاى دیپلوماتیک گسترده‏اى براى گرد هم آوردن شمار کثیرى از کشورها در زیر فرمان خود به عمل آورد، در حالى که مسئله اصلى عبارت بود از به خطر افتادن منافع آمریکا در منطقه.در جریان این بحران، جرج بوش از جهانیان خواست تا تمام سعى خود را در راه تحقق یک پروژه آمریکایى یعنى نظم نوین جهانى به کار بندند.