در دیدار طنزپردازان با رهبر انقلاب چه گذشت؟

خراسان/ شعر طنز از گذشته تا امروز جایگاه قابل‌توجهی در فضای ادبیات ایران و جهان داشته است. استفاده از طنز در میان شاعران و نویسندگان ادب فارسی در ادوار مختلف، دارای شدت و ضعف بوده است و بزرگانی مانند سعدی با وجود تسلط کامل بر ادبیات و سرودن شعرهای محکم و استخوان‌دار، در برخی از موارد برای  بیان مقصودشان چه در شعر و چه در نثر به سراغ طنز رفته‌اند. طنز سعدی توام با حکمت است و صرفا طنز برای طنز نیست. در عصر ما نیز، طنز در جامعه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و در سال‌های اخیر شاهد تولید برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی در این زمینه  و حضور شاعران در برنامه‌های مختلف بوده‌ایم. یکی از مهم‌ترین این برنامه‌ها دیدار طنزپردازان با رهبر معظم انقلاب بوده است. به‌تازگی،چهارمین قسمت از مستند «غیررسمی» به روایت بیانات و  مطالبات  رهبرانقلاب در دیدار تعدادی از طنزپردازان کشور می‌پردازد که در تیرماه سال 1398 برگزار شده است. مؤسسه‌ پژوهشی ـ فرهنگی انقلاب اسلامی (وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌ا...‌العظمی خامنه‌ای) که روایت این دیدار را در مجموعه مستند «غیررسمی» ارائه کرده ، تاکنون سه قسمت از این مجموعه مستند را تولید کرده که از شبکه‌های مختلف صداوسیما پخش‌شده و هرکدام با استقبال و بازتاب‌های ویژه‌ای از سوی مخاطبان و رسانه‌ها همراه شده است. به بهانه نمایش چهارمین قسمت از مستند «غیررسمی » که به دیدار طنزپردازان با رهبر انقلاب می‌پردازد، با   قاسم رفیعا  ،  از طنزپردازان حاضر در این دیدارصمیمانه و نیز، شروین سلیمانی،  یکی دیگر از  شاعران این سبک   درباره جایگاه شعر طنز امروز و آن‌چه در این دیدار گذشته است، گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

نگاه رهبری، نگاه پذیرش انتقاد است

قاسم رفیعا، شاعر مشهدی و اهل شهر طرقبه است؛ شاعری که اگرچه سال‌ها در حوزه شعرجدی فعالیت داشته و جزو شاعران برجسته کشور است اما بیشتر مردم او را با شعر لهجه و طنز «بچه محله امام رضا(ع)»می‌شناسند. رفیعا درباره دیدار طنزپردازان با رهبرمعظم انقلاب و موضوعاتی که در این دیدار مطرح شده است و در مستند «غیر رسمی» به نمایش درمی‌آید، گفت: در ابتدای صحبت باید به این نکته توجه داشته باشیم که در این دیدار، رهبرانقلاب حمایت جدی خود را از انتقاد در شعر طنز اعلام کردند و حتی توصیه‌هایی برای فعالیت جدی‌تر طنزپردازان در این زمینه‌ها داشتند که برای ما قابل توجه و جالب بود. شناخت و احاطه فنی ایشان به شعر از نکات دیگری بود که نظر ما را به خود جلب کرد. خوشبختانه نگاه مقام معظم رهبری، نگاه پذیرش انتقاد است و در دیدارهای اقشار مختلف با ایشان، انتقادات صریحی مطرح می‌شود. در دیدارهای خصوصی که ما با مقام معظم رهبری داشتیم، تعداد زیادی از طنزپردازان حتی از تهدیداتی که به خاطر نوشتن طنز برایشان اتفاق افتاده و ترسی که از نوشتن بر آن‌ها غالب شده، به راحتی صحبت کردند و ایشان به‌صورت منطقی پاسخ دادند.معظم‌له در عین حال تأکید داشتند که طنزپردازان و دیگر هنرمندان نباید هیچ‌وقت از خواسته‌های منطقی خودشان کوتاه بیایند.

فکر می کردیم این جلسات پخش نمی‌شود

وی افزود: مباحث این جلسات شامل نکات خصوصی‌تری بود. گاهی آن‌قدر انتقادها خودمانی می‌شد که ما گمان  نمی‌کردیم این جلسات پخش شود. آن زمان فکرمی‌کردیم این جلسات، جلساتی برای روشنگری و انتقال نظرات مردم به رهبرانقلاب است؛ اما بعدها مشاهده کردیم در چند بخش از سلسله مستندهای «غیررسمی»،این دیدارها از رسانه ملی به صورت کامل پخش ‌شده است.

این شاعر طنزپرداز خاطرنشان کرد: تعداد زیادی از هنرمندان کشور موفق به حضور در این جلسات نشدند و اگر کرونا رخ نمی‌داد، رهبرانقلاب مشتاقانه بر ادامه این دیدارها و شنیدن انتقادها از سوی هنرمندان تأکید داشتند.

هنرمند باید آرامش را به جامعه برگرداند 

در ادامه گفت‌وگو، از این شاعر و نویسنده پرسیدیم که  شعر طنز تا چه حد می‌تواند در اصلاح جامعه و مسئولان تأثیرگذار باشد؟ رفیعا در پاسخ گفت: برای بیان مشکلات جامعه، دو نوع ادبیات وجود دارد که شامل ادبیات رسمی و انتقادی و ادبیات طنز است. در ادبیات طنز به دلیل این‌که انتقادات به‌صورت غیرمستقیم بیان می‌شود، شاهد تأثیرگذاری بیشتری هستیم. طنزپردازان با این نگاه وارد فضای سرودن شعر طنز می‌شوند. در فضای امروز به دلیل تنگناهای مالی و اقتصادی که مردم در آن گرفتارشده‌اند، نیاز به آرامش و شادی،به وضوح مشاهده می‌شود. در فیلم «تایتانیک» زمانی که کشتی درحال غرق شدن است و مردم هراسان به هر سمتی می‌دوند، اعضای یک گروه موسیقی که در کشتی حضور دارند تا لحظه آخر برای انتقال آرامش به مردم می‌مانند و می‌نوازند و در آخر با کشتی غرق می‌شوند. این حکایت همه هنرمندان در تمام جوامع است و طنزپردازان به‌صورت مشخص، مصداق این مثال هستند. هنرمند باید آرامش را به جامعه برگرداند اما مانع انتقاد و فراموشی وضع موجود میان مردم نشود. برخی افراد فکر می‌کنند طنزپردازان سوپاپ اطمینان نظام هستند و صرفاً همان چیزی را می‌گویند که نظام و حکومت می‌خواهند اما در واقعیت این‌طور نیست. گاهی یک طنزپرداز شدیدترین انتقادات را مطرح  و هر دو روی سکه یعنی نشاط در جامعه و انتقاد را تا لحظه اصلاح آن مشکل دنبال می‌کند.

رفیعا همچنین به تشریح رسالت‌ طنز و طنزپرداز در جامعه امروز پرداخت و اظهار کرد: رسالت طنز تبدیل‌کردن یک موضوع ناراحت‌کننده به طنز نیست؛ زیرا ارزش و اعتبار وقایع اندوهناکی که جزئی از زندگی مردم است، زیر سؤال می‌رود. این نوع کارها در فضای مجازی زیاد رخ می‌دهد؛ اما طنزپرداز با شناخت درست از مرزهای لودگی و طنز فاخر، به انجام رسالت خود می‌پردازد تا مشکلات به حل‌شدن نزدیک‌تر شود.

وی خاطرنشان کرد: آثار من به‌عنوان یک محلی‌سرا و طنزپرداز با این رویکرد همراه بوده و هیچ‌وقت رویکرد اپوزیسیونی نداشته‌ام. من بزرگ‌شده در این انقلاب هستم و در این نظام و کشور زندگی می‌کنم. هدفم حفظ هویت ایرانی و اسلامی خودمان است، با این رویکرد سعی در اصلاح اموری دارم که مردم را دچار مشکل کرده است. من به‌عنوان یک طنزپرداز به موضوعات زیادی انتقاد دارم؛ اما احساس می‌کنم در برخی از موارد نوشتن یک مطلب آب به آسیاب دشمن ریختن است و اگر نگاهمان، اصلاح امور باشد و به معنای واقعی کلمه اصلاح‌طلب باشیم،بسیاری از مشکلات حل می‌شود. اگر مسئولان به مردم اجازه ندهند رودرروی آن‌ها حرف‌هایشان را در فضای اجتماعی بزنند، مطمئنا این موضوع تبدیل به آفت می‌شود که بعدها در جایی دیگر نمایان می‌شود. ما باید رویکردها را به سمت انتقاد سازنده ببریم.

 توجه ویژه رهبر انقلاب به ادبیات طنز

در ادامه به سراغ شروین سلیمانی از دیگر طنزپردازان شناخته‌شده کشور رفتیم تا از او نیز درباره جایگاه طنز در جامعه امروز بپرسیم . سلیمانی در ابتدا به تاریخچه طنز پرداخت و گفت: طنز از گذشته تا امروز یکی از برنده‌ترین ابزارهای حوزه ادبیات در قبال پلشتی‌های جامعه ، چه درعرصه فرهنگ و چه درعرصه حکومت‌ها بوده است.

وی خاطرنشان کرد: بعد از انقلاب اسلامی، مجله «گل‌آقا» طنز خودش را به جامعه شناساند؛یعنی سبک خودش را معرفی کرد و برعکس نشریاتی که قبل از انقلاب داشتیم، با رعایت چارچوب‌هایی به مسائل سیاسی پرداخت. درنتیجه، طنزی شسته‌رفته و بدون توهین ارائه داد و به‌گونه‌ای شایسته طنز را به جامعه شناساند که ما وارث همین نوع طنز هستیم.

سلیمانی خاطرنشان کرد: طنز امروز،طنز شکوهمند و شکوفایی است و شبکه‌های اجتماعی علی‌رغم مشکلات، به شناساندن طنزپردازانی که حرف‌های زیادی برای گفتن دارند، کمک کرد.ما امروز در طنز به یک نوع یکدستی خاص رسیده‌ایم .البته باید به این نکته توجه داشت که طنز، مشکلات را به مسئولان نشان می‌دهد و اصلاح آن در حوزه فرهنگ برعهده مردم و درزمینه‌های اقتصادی برعهده مسئولان است.بااین حال،مشکلات باید در لفافه بیان شود اما در برخی از آثار تولیدی شاهد طنزی هستیم که به‌صورت صریح به برخی موضوعات می‌پردازد و شعر را از ساحت طنز واقعی دور می‌کند که این، آفت طنز امروز است.

او درباره میزان اهمیت ادبیات طنز  و حمایت مقام معظم رهبری از طنز و طنزپردازان گفت: رهبرانقلاب اهمیت زیادی به شعر و ادبیات می‌دهند،به همین دلیل تا امروز دیدارهای فراوانی با شاعران و به‌خصوص طنزپردازان داشته‌اند که این موضوع،نشان‌دهنده میزان اهمیت طنز و جایگاه آن در جامعه امروز است.