دو دیدگاه درباره تحرکات ضدایرانی غرب در آژانس انرژی اتمی

تلاش آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان با توصیه واشنگتن برای صدور قطعنامه ای در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی که ایران را به علت عدم همکاری و ارائه نکردن پاسخ های قانع کننده درباره منبع آثار اورانیوم یافت شده در سه مکان غیرهسته ای محکوم می کند، با واکنش سریع وزیر امور خارجه ایران مواجه شد چرا که صدور این قطعنامه چالش هایی برای مقامات ایرانی ایجاد می کند و پیامدهایی دارد که ایران را در وضعی دشوار قرار خواهد داد. 

منابع اروپایی در پاریس می گویند نگرانی اصلی ایران این است که تصویب قطعنامه پیشنهادی غرب در آژانس بین المللی انرژی اتمی راه را به روی انتقال پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت و فعال شدن «مکانیسم ماشه» که در بندهای توافق هسته ای سال 2015 و قطعنامه 2231 شورای امنیت به آن اشاره شده است، باز کند. برای فعال شدن مکانیسم ماشه صرفا کافی است یکی از طرف های شرکت کننده در برجام، ایران را به عمل نکردن به تعهداتش طبق برجام متهم کند و پس از آن شورای امنیت باید ظرف سی روز قطعنامه ای را درباره بازگشت تحریم های بین المللی علیه ایران تصویب کند. وتوی این قطعنامه هم موجب بازگشت خودکار تحریم های سابق می شود. فعال شدن مکانیسم ماشه عملا مذاکرات وین را نابود خواهد کرد. 

دو دیدگاه درباره این اقدام غرب در شورای حکام آژانس وجود دارد. بر اساس دیدگاه نخست، هدف غربی ها اعمال فشار سیاسی بر تهران برای سوق دادن آن به عمل به تعهداتش و پاسخ دادن به پرسش های آژانس است که توافقنامه ای با تهران برای روشن کردن منبع ذرات اورانیوم یافت شده در سه موضع غیرهسته ای امضا کرده است. بر این اساس، پیش نویس قطعنامه شورای حکام که پس از گزارش هفته گذشته آژانس بین المللی انرژی اتمی علنی شد، اهداف محدودی را دنبال می کند. 

اما دیدگاه دوم این است که هدف غربی ها از ارائه پیش نویس قطعنامه در شورای حکام آژانس، آوردن مجدد ایران پای میز مذاکرات وین است که از دو ماه قبل به گفته غربی ها به علت خواسته های ایران که ارتباطی با تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای این کشور ندارد، متوقف مانده است. منظور از این خواسته های غیرمرتبط، پافشاری ایران بر حذف نام سپاه پاسداران انقلاب از فهرست سازمان های تروریستی وزارت امور خارجه آمریکاست که واشنگتن حاضر به قبول آن نیست. ناظران امور آمریکا در این باره اتفاق نظر دارند که نزدیک بودن زمان انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا و مخالفت شدید جمهوری خواهان و برخی دموکرات های عضو کنگره با خارج کردن سپاه از فهرست تروریسم که واشنگتن آن را مسئول حملات تروریستی متعدد می داند، به اضافه فشارهایی که از داخل و خارج بر دولت جو بایدن وارد می شود، موجب شده است کاخ سفید در خصوص حذف سپاه از فهرست تروریسم، محتاطانه عمل کند. 

بر اساس دیدگاه دوم، هدف تحرکات غربی ها علیه ایران در داخل آژانس بین المللی انرژی اتمی، نرم کردن موضع ایران در خصوص سپاه پاسداران و سوق دادن آن به سوی قبول راه حلی میانه است که انریکه مورا فرستاده اتحادیه اروپا در سفر به تهران به مقامات ایرانی پیشنهاد کرد. اگر این طرح به نتیجه برسد، دولت آمریکا و متحدان غربی آن با یک تیر دو نشان زده اند: نخست آن که ایران توافقی را امضا می کند که بیش از دو سال است درباره آن گفت وگو می شود و دولت آمریکا آن را بهترین راه مهار برنامه هسته ای ایران پس از نزدیک شدن این کشور به «آستانه هسته ای» شدن می داند. دوم این که نفت ایران بار دیگر روانه بازارهای جهانی می شود که نتیجه آن بازگشت تعادل به بازار نفت و کاهش قیمت آن است. به این ترتیب پیش نویس قطعنامه مطرح شده در شورای حکام آژانس، نقش چماقی را دارد که بالای سر تهران گرفته شده است تا از فرصت باقی مانده پیش از آن که بازگشت به برجام بی‌فایده شود، استفاده کند. واکنش ایران به این تحرکات، به حوادث هفته جاری و ساختار قطعنامه و گزینه ها و اهداف و جایگزین های غرب و ایران بستگی دارد که این گزینه ها هم بر اساس تحولات سیاسی و امنیتی و نظامی تعیین خواهد شد.