مقتدی صدر، مردی که کشورش را به هم ریخت / روحانی مرموز عراق را بشناسید

خبر فوری نوشت: اتفاقات عجیب و ناگهانی اخیر عراق (اینجا ببینید و بخوانید) نشان می دهد همانطور که «جان نیکسون» مامور ارشد سازمان سیا حدس زده و به جرج بوش هشدار داده بود، «مقتدی صدر» تاثیرگذارترین چهره سیاسی عراق است. چه مشی صدر را قبول داشته باشیم و چه مخالف آن باشیم نمی توانیم منکر این گزاره شویم که او روز به روز در حال قدرت گرفتن بیشتر است.

اما به راستی چگونه روحانی مرموز متولد کوفه توانسته به این درجه از قدرت برسد؟ او چه ویژگی هایی دارد که حالا تبدیل به متنفذترین روحانی سیاسی شیعه در عراق شده و می تواند به راحتی طرفدارانش را به تصرف ساختمان مجلس یا کاخ ریاست جمهوری وادارد؟ به نظر می رسد حداقل 5 ویژگی در شخص مقتدی صدر وجود دارد که منجر شده او به این درجه از قدرت برسد. این 5 ویژگی بدین شرح هستند:

 نسب و علقه خانوادگی

به هیچ وجه گمان نکنید که عراق سال 2022 تفاوت چندانی با کوفه یا بصره سال 200 هجری قمری دارد. هنوز هم نسب و عصبیت است که تعیین کننده مسائل سیاسی است. اگر در آن روزگار شخصی با تمسک به صحابه بودن پدرش می توانست امیر یک ولایت شود و یا فرمانده نظامی گردد، اکنون نیز پسران وارث پدران خود می شوند و دستاورد اجتماعی آنها را به ارث می برند.

مقتدی صدر نیز از این قاعده مستثنی نیست. او متعلق به یکی از مشهورترین خاندان های مذهبی عراق است. خاندان صدر قدرت و نفوذ زیادی در مناطق شیعه نشین عراق داشته است. مقتدی چهارمین فرزند سید محمد صدر (مرجع تقلید مشهور عراق) و شناخته شده‌ترین بازمانده از خاندان صدر است و به همین دلیل، با تمسک به نسب و خانواده خود می تواند در بین مردم عراق و به خصوص شهرهای شیعه نشین نفوذ داشته باشد.

 کاریزما

اگر آنطور که ماکس وبر گفته جوامع سیاسی بر اساس نوع انتخاب رهبران سیاسی خود به سه دسته یعنی (کاریزما، قانون و سنت) تقسیم می شوند، باید گفت که عراق در مرحله کاریزما قرار دارد. در این کشور آن کسی که بتواند در قلب طرفداران خود نفوذ کند، پیروز است. مقتدی صدر به خوبی توانسته از این کاریزما بهره جسته و رنگ و بوی عراقی به آن بدهد. در واقع، کاریزمای صدر از نوع کاریزمای مذهبی است. او به ندرت در مجامع اصلی حضور پیدا می کند. در درگیری های طرفدارانش دخالت نمی کند و سعی می کند نوعی هاله مقدس دور خود به وجود آورد. این دقیقا همان تقدس یا کاریزمای مذهبی است که صدر از آن بهره جسته و روز به روز نیز بیشتر از آن استفاده می کند. در واقع، مقتدی صدر علاقه زیادی دارد که یک رهبر مذهبی کاریزماتیک شود و مقامش را در حد یک قدیس بالا ببرد.

 عدم دخالت مستقیم در مسائل اجرایی

مقتدی صدر تا کنون به صورت غیر مستقیم زمینه ساز استعفاء یا عزل چندین نخست وزیر شده است. او همچنین بیشترین نماینده مجلس متحد با خود را دارد و از نیروی نظامی نیز برخوردار است. با این حال، مقتدی صدر هیچ گاه مستقیما در مسائل اجرایی کشور عراق دخالت نکرده است. این اتفاق باعث شده، او از جزئیات سیاسی دولت دور باشد و همین اتفاقات محبوبیت او را دو چندان کرده است چرا که هیچکس ضعف ساختاری، فساد و ولنگاری دولت های عراق را به او نسبت نمی دهد.

قدرت ائتلاف بالا

مقتدی صدر استاد ائتلاف با مخالفانش است. او در زمان صدام با بیشتر گروه های سنی و شیعه متحد شد. بعد از آن به ایران آمد و به جمهوری اسلامی ایران نزدیک شد. بعد از سقوط صدام نیز با تمام گروه های مخالف آمریکا متحد شد. او حالا نیز دست دوستی به همه گروه هایی که در بدنه دولت شیعی مرکزی جای ندارند، دراز کرده و حتی با احزاب چپ و سوسیالیست نیز متحد شده است. این قدرت ائتلاف با مخالفان باعث شده مقتدی صدر نفوذ بسیار زیادی پیدا کرده و به مهم ترین چهره سیاسی عراق بدل شود.

تنوع تصمیم گیری و قدرت انعطاف باورهای سیاسی

صدر هیچگاه بر ارزش های سیاسی خود تاکید نکرده است. او در زمان صدام با طرفداران دیکتاتور عراق مخالف بود و به ایران نزدیک شد. بعد از سقوط صدام، با آمریکا مخالفت کرد و به همه گروه های مخالف آمریکا نزدیک شد. بعد از ظهور داعش بار دیگر رویکرد سیاسی خود را تغییر داد و به شیعیان نزدیک گشت و بعد از نابودی داعش شروع به دور شدن از ایران و احزاب شیعه کرد و احزاب مخالف را دور خودش جمع نمود. مقتدی صدر به شدت مرموز است و هرگز نمی توان مشی سیاسی او را حدس زد. او گاه به ایران نزدیک می شود، گاه به عربستان سعودی و گاه به آمریکا و غرب. از طرف دیگر، او گاه به احزاب شیعه پیوند می خورد و گاه به احزاب سنی. در عین حال، او از اقتدار زیادی برخورد دارد است و توانسته در همه این معادلات سیاسی در مرکز قرار بگیرد. همین امر باعث شده همه احزاب علاقه مند شوند به او نزدیک شده و بخشی از جبهه فراگیرش باشند.