پشت پرده هدف ایران از دوستی با روسیه چیست؟
روابط ایران و روسیه از دست‌کم ده سال گذشته بسیار در هم تنیده است؛ آنقدر که حتی تلخ‌ترین اقدامات روسیه نیز با واکنش سختی از ایران مواجه نمی‌شود. اما دلیل این مسئله چیست و ایران چه هدفی از دوستی با روسیه دنبال می‌کند؟
در روزهای اخیر مسئله ارتباط ایران و روسیه محل بحث زیادی بوده است. ایران از یکسو روسیه را شریک اصلی و متحد مهم خود می‌داند اما از سوی دیگر روسیه مواضعی در مجامع بین‌المللی می‌گیرد که چندان خوشایند ایران نیست؛ مواضعی همچون امضای بیانیه کشورهای عرب درباره جزایر سه گانه. با این حال ایران دست از روسیه برنمی‌دارد و در مقابل هر اتفاقی نگرانی بزرگی از روسیه ندارد.
پیش از این مسئله هم موضوع ارسال پهپادهای ایران به روسیه بازتاب بسیار زیادی داشت. زلسنکی رئیس جمهور اوکراین گفته بود «شرکایمان به ما اطلاعات می‌دهند و ما می‌دانستیم که ایران در حال تجارت با روسیه در رابطه با پهپادهای شاهد، موشک و دیگر تجهیزات است. ایران به طور علنی همه اینها را انکار کرد و گفته که ما هیچ چیزی نفروخته‌ایم اما ما صدها حمله از این دست در اوکراین را شاهد هستیم. ایران به آنها پهپاد می‌دهد...کشتن اوکراینی‌ها چیزی است که آنها بر سر آن توافق کردند که در ازای پول توافق شده است، پول خونینی که ایران به دست می‌آورد»
در یک برنامه تلویزیونی در روسیه نیز زمانی که میکروفن میهمان وصل بود اما اطلاعی نداشتند که برنامه در حال پخش است صحبت‌هایی درباره ارسال پهپاد به جنگ روسیه و اوکراین مطرح شد. با این حال ایران این موضوع را در کرده است. چنانچه امیرسعید ایروانی سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل گفته «ایران به‌عنوان کشوری که تجربه ۸ سال تجاوز و جنگ تحمیلی را پشت سر گذاشته، به طور مداوم از صلح و پایان فوری جنگ در اوکراین حمایت کرده و از طرف‌ها خواسته تا خویشتنداری به خرج داده، از افزایش تنش اجتناب کرده و در یک پروسه واقعی برای حل و فصل اختلافات وارد شوند و به ریشه‌های ایجاد این شرایط پرداخته شود.»
چرا ایران به جای جنگنده سوخو، یاک تحویل گرفت؟
هر چند ایران رسما موضوع را تکذیب کرده، اما شواهد نشان می‌دهد روابط روسیه و ایران پیچیده‌تر از اینهاست و احتمالا موضوع پهپاد یکی از سطحی‌ترین موارد ارتباط دو کشور است. نجمه بزرگمهر در نشریه فایننشیال تایمز انگلیس یادداشتی منتشر کرده و در آن به ابعاد روابط ایران و روسیه در جنگ اوکراین اشاره کرده است. این رسانه با اشاره به سخنرانی اخیر آیت‌الله خامنه‌ای در جمع دانشگاهیان نوشت: «رهبر ایران از کارایی پهپادهای نظامی کشورش که به گفته کی‌یف و غرب به روسیه فروخته شده، تمجید کرد و گفته در حالی که قبلا درباره فناوری‌های ما تردید داشتند، الان می‌گویند پهپادهای ایرانی خیلی خطرناک هستند، چرا به فلانی می‌فروشید؟»
ایران و روسیه هرگونه تجارت پهپادهای جنگی را تکذیب می‌کنند، اما آنچه مسلم است، روابط صمیمانه بین مسکو و تهران پیش از زمان جنگ روسیه و اوکراین است. این امر در سفر اخیر ولادیمیر پوتین به تهران مشهود بود؛ زمانی که ایران رئیس جمهور روسیه را برای داشتن ابتکار عمل و پیشدستی در مقابل غرب تحسین کرد. پوتین هم برای قدردانی فراخوانی برای تقویت همکاری نظامی بین دو کشور داد و چشم‌انداز پیوستن ایران به مانور‌های نظامی سه جانبه با چین را مطرح کرد.
تحلیلگران می‌گویند که سران ایران از شکافی که از زمان جنگ روسیه و اوکراین، میان مسکو و غرب باز شده، برای ایجاد یک رابطه راهبردی با کرملین استفاده می‌کنند تا تأثیر تحریم‌های ایالات متحده را کاهش دهند. محدودیت‌ها ارتباط ایران با سیستم مالی جهانی، توانایی تجارت ایران را تقلیل داده و ایران را از درآمدهایش محروم کرده است. روابط بهتر با مسکو می‌تواند آن را جبران کند. دسترسی به تسلیحات نظامی روسیه هدف بعدی ایران است.
الهه کولایی استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران می‌گوید: این ذهنیت در تهران وجود دارد که هرچه شکاف بین روسیه و غرب بیشتر شود، فرصت‌ها برای ایران بیشتر می‌شود. گروهی از تحلیلگران ایرانی می‌گویند که هنوز دلیل روشنی دال بر تبدیل شدن مسکو به یک شریک دائمی برای تهران وجود ندارد، اما ایران چاره‌ای جز شرط‌بندی روی پوتین نمی‌بیند. ایالات متحده این هفته نتایج ارزیابی‌هایش را منتشر کرده و گفته نه تنها نیرو‌های روسیه از پهپادهای ایرانی استفاده می‌کنند، بلکه نیرو‌های مستشاری ایرانی در کریمه حضور دارند.
برخی کارشناسان می‌گویند همراهی در جنگ کرملین برای ایران اولین گام به سوی روابط گسترده‌تر با مسکو است که شامل جایگزینی ناوگان هواپیما‌های جنگنده قدیمی این کشور با جت‌های سوخوی ساخت روسیه است.
چندین دهه تحریم آمریکا بر فروش تسلیحات به ایران، این کشور را از مدرن‌سازی نیروی هوایی خود باز داشته و در عین حال باعث شده است بر توسعه موشک‌های بالستیک ارزان‌تر و پهپاد‌ها تمرکز کند. ایران اکنون امیدوار است جنگنده‌های مدرن سوخو-۳۴ را خریداری کند، اما اینکه آیا روسیه آنها را به ایران بفروشد یا خیر، مشخص نیست.
به جز این مسئله، پوتین و رئیسی دغدغه زیادی درباره پیمان همکاری راهبردی دوجانبه داشتند؛ یکی دیگر از نکات مورد توافق دو طرف، حفظ حکومت اسد در سوریه است. به جز اینها مسئله توافق هسته‌ای همچنان وجود دارد و بسیاری از منابع خبری گفته‌اند که پوتین به رئیسی اطمینان داده که روسیه از منافع ایران در مذاکرات وین حمایت می‌کند.
نشنال نیوز امارات در این‌باره مطلبی به قلم رقیدا درهام منتشر کرده بود که در آن نوشته بود «در صورت شکست مذاکرات، مسکو و تهران قصد دارند آمریکا و اسرائیل را مقصر آن بدانند و از این شکست برای پیشبرد منافع فردی خود استفاده کنند. به عنوان مثال، روسیه می‌تواند تحویل تسلیحات به ایران را بر اساس یک قرارداد تسلیحاتی که توسط رژیم تحریم‌های بین‌المللی مختل شده، آغاز کند. شاید در حال حاضر تحویل برخی از این سلاح‌ها رایگان باشد، اما تسلیحات روسی تحویلی به ایران احتمالا به یک درگیری بین ایران و اسرائیل منجر شود؛ این در حالی است که پوتین به رئیسی گفته مسکو علاقه‌ای به بروز درگیری بین ایران و اسرائیل در این مقطع ندارد. دلایل نامشخص است، اما شاید این باشد که کرملین در این مرحله یک سردرد دیپلماتیک دیگر را نمی‌خواهد.»
دیدگاه تان را بنویسید