چهارمین رئیسجمهور ناتمام ایران | وقتی دوره رئیس‌جمهورها تمام نمی‌شود چه اتفاقی می‌افتد
در نظام جمهوری ۴۵ساله ایران، چهار رئیسجمهور نتوانستند دوره ریاست‌جمهوری خود را تمام کنند. نظام سیاسی ایران برای دوره‌های ناتمام ریاست‌جمهوری چه راه‌حلی دارد؟
ابراهیم رئیسی در مقام رئیس قوه، تجربه مشترکی دارد او در هیچ کدام دوره‌اش را تمام نکرد. طبق عرف جمهوری اسلامی، روسای قوه قضائیه توسط رهبری به مدت دو دوره پنج ساله انتخاب می‌شوند. ابراهیم رئیسی کمی بیش از دو سال در ریاست قوه قضا قرار گرفت و در شهریور ۱۴۰۰ راهی پاستور شد اما گویا سرنوشت این بود که صدارتش در این مقام را هم تمام کند.
اما او تنها رئیسجمهور ایران نیست که دوره ریاست‌جمهوری‌اش به اتمام نرسیده است. چهار رئیسجمهور دیگر هم این تجربه را از سر گذرانده‌اند. بررسی این تجربه‌ها می‌تواند کمک کند که بفهمیم بعد از درگذشت ابراهیم رئیسی باید منتظر چه اتفاقاتی باشیم.
به استیضاح
ابوالحسن بنی‌صدر، اولین رئیسجمهور ایران از ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ تا ۱ تیر ۱۳۶۰ رئیسجمهور بود و جمعا ۱ سال و ۴ ماه و ۱۷ روز در این مقام ماند و به حکم استیضاح مجلس اول از کرسی ریاست‌جمهوری کنار گذاشته شد. ابولحسن بنی‌صدر در پی اختلاف با حزب جمهوری اسلامی در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ استیضاح و در اول تیرماه عزل شد.
بعد از برکناری بنی‌صدر، شورای موقت ریاست‌جمهوری شکل گرفت. اولین جلسه شورای ریاست‌جمهوری شب ۳۰ خرداد در مجلس و در دفتر اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس، با حضور هاشمی، بهشتی (رئیس شورای عالی قضایی) و محمدعلی رجایی (نخست‌وزیر) برگزار شد. بعد از ترور آیت‌الله بهشتی در هفتم تیر ۱۳۶۰، موسوی اردبیلی در این شورا شرکت می‌کرد. طبق خاطرات هاشمی رفسنجانی، در برخی جلسات این شورا، سید احمد خمینی و بهزاد نبوی هم شرکت می‌کرده‌اند.
اعضای این شورا در شوراهایی که به ریاست رئیسجمهور برگزار می‌شد، شرکت می‌کردند. مهم‌ترین شورا، شورایعالی دفاع بود. اکبر هاشمی رفسنجانی به‌عنوان نماینده شورای ریاست‌جمهوری در این شورا شرکت می‌کرد.
به ترور
کمتر از ۵۰ روز بعد از استیضاح ابولحسن بنی‌صدر، محمّدعلی رجایی در دومین انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز شد. اما تقدیر چنین بود که او رکورد کمترین مدت ریاست‌جمهوری را به ثبت برساند و جمعا ۲۸ روز (از ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ تا ۸ شهریور ۱۳۶۰ رئیسجمهور ایران باشد. عصر روز یکشنبه ۸ شهریور او و نخست‌وزیرش – محمدجواد باهنر- در جلسه شورای امنیت ملی به واسطه انفجار بمبی کشته شدند.
شورای موقت ریاست‌جمهوری دوباره تشکیل شد. این‌بار مسئله این بود که نخست‌وزیری هم وجود نداشت. در این مورد اکبر هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس مجلس از شورای نگهبان می‌پرسد که آیا شورای موقت ریاست‌جمهوری بدون نخست‌وزیری امکان شکل‌گیری دارد یا نه و شورا هم پاسخ می‌دهد چون اکثریت دو نفر از سه نفر موجود است، شورا رسمیت خواهد داشت. شورای ریاست‌جمهوری اعلام می‌کند که تا انتخابات بعدی، وزرا، «سرپرستی وزارت‌خانه‌ها» را برعهده خواهند داشت. شورای ریاست‌جمهوری (هاشمی و موسوی اردبیلی) به فاصله دو روز، محمدرضا مهدوی کنی را به‌عنوان نخست‌وزیر به مجلس معرفی کردند که با رای مجلس او نخست‌وزیر شد.
به رهبری
درگذشت آیت‌الله خمینی در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ و انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری، دوران ریاست‌جمهوری سومین رئیسجمهور را هم ناتمام گذاشت. درست‌تر این است که بگوییم انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری در ۶ مرداد ۱۳۶۸ و تنفیذ و تحلیف اکبر هاشمی رفسنجانی در ۲۵ همان ماه، باعث شد سومین رئیسجمهور سرجمع ۷ سال و ۱۰ ماه و ۹ روز رئیسجمهور باشد.
حدفاصل ۱۴ خرداد تا ۲۵ مرداد یعنی به مدت بیش از دو ماه، آیت‌الله خامنه‌ای هم رهبر و هم رئیسجمهور کشور بود و به همین دلیل شورای موقت ریاست‌جمهوری این‌بار تشکیل نشد. البته از آنجایی که از زمستان ۶۷ کاندیداتوری هاشمی مشخص شده بود، اغلب وزرا و روسای سازمان‌های دولتی برای حل مشکلات و ارائه گزارش‌های خود به دفتر او در ساختمان مجلس مراجعه می‌کردند.
به حادثه
۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳، ابراهیم رئیسی به دلیل سانحه سقوط هلی‌کوپتر درگذشت. آیت‌الله خامنه‌ای در نامه تسلیت و طبق ماده ۱۳۱ قانون اساسی محمد مخبر، معاون اول رئیسی را به عنوان مسئول کابینه منصوب کردند. آقای مخبر ۳۱ اردیبهشت میزان جلسه سران قوا بود اما اسمی از شورای موقت ریاست‌جمهوری به میان نیامد. همچنین آقای مخبر مسئول برگزاری انتخابات دوره بعد در سقف زمانی ۵۰ روز شد.
منبع: رویداد 24
دیدگاه تان را بنویسید