زبان بدن نامزد‌ها؛ پورمحمدی مسلط و قالیباف مضطرب

نامه نیوز - مناظره اول نامزد‌های چهاردهمین دوره ریاست جمهوری در روز ۲۸ خرداد مصادف با عید قربان برگزار شد. در این مناظره طبیعتا هدف هرکدام از نامزد‌ها دفاع از خود و نقد برنامه و رویکرد سایر رقباست و به همین دلیل خواه ناخواه زبان بدن سوژه مهمی برای بررسی کامل‌تر ابعاد این رویداد سیاسی – اجتماعی است. در ادامه زبان بدن هر کدام از نامزد‌های محترم و ارتباط آن با شعارها، موضع‌گیری‌ها و به طور خاص نحوه تقابل آن‌ها با سایر رقبا به اختصار بررسی شده است. (این نوشتار متناسب با ترتیب سخنرانی نامزد‌ها تنظیم شده است.)

امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی: نوعی تعجیل و هیجان‌زدگی از ابتدای مناظره در رفتار و گفتار قاضی‌زاده هاشمی مشهود بود؛ وقتی تصاویر زنده ۶ نامزد در یک قاب به تصویر کشیده می‌شد، قاضی‌زاده هاشمی بی‌تاب و مضطرب به نظر می‌رسید و سایر نامزد‌ها را زیر نظر می‌گرفت. به نظر می‌رسد او برای گفتن نکاتی مهم عجله داشت که از همان ابتدا معلوم شد این نکات در قالب کنایه‌هایی مشخص و گاه مبهم خطاب به پرشکیان و پورمحمدی تنظیم و آماده شده است. البته این نامزد انتخاباتی تلاش بسیاری کرد تا متانت و آرامش خود را حفظ کند، اما پس از آن که پاسخ برخی نقدهایش را از سوی پورمحمدی و به طور خاص پزشکیان دریافت کرد، تظاهر را کنار گذاشت و تلاش کرد حملات مستدل‌تری به آن‌ها وارد کند و از موضع عقلانیت و نقد عملکرد گذشته و البته برنامه‌محوری به آن‌ها حمله کند. در صورتی که پوششی بودن این نامزد واقعیت داشته باشد، محتمل است حملات او در ادامه نوعی تقسیم کار طراحی شده باشد، زیرا نامزد‌های اصلی جریان اصولگرا، بدون حمله به رقبا بیشتر به بیان نظرات خود پرداختند و البته وجهه خود را به عنوان یک رجل سیاسی پخته و متین حفظ کردند در حالی که پزشکیان و با کمی اغماض پورمحمدی، بخشی از وقت خود را وقف پاسخگوئی به قاضی‌زاده هاشمی و زاکانی کردند. در پایان مناظره پزشکیان پس از قاضی‌زاده جمع‌بندی خود را ارائه کرد و در این جمع بندی مجددا حملات قاضی‌زاده هاشمی را پاسخ گفت و، چون دیگر زمانی برای ادامه این مشاجره وجود نداشت نگاه‌های عصبی و بی‌تابی او بیش از پیش دیده می‌شد. به نظر می‌رسد در مناظره‌های بعدی حملات این نامزد به پزشکیان بیش از زاکانی باشد و او رسالت خود را برای به چالش کشیدن نامزد اصلاح‌طلبان و نیرو‌های معتدل بدون پرده‌پوشی ادامه خواهد داد.

محمدباقر قالیباف: از همان ابتدای حضور نامزد‌ها در محل برگزاری مناظره، قالیباف پیش از شروع برنامه برگه‌های یادداشت خود را بدون آن که به آن‌ها نگاهی بیاندازد در دست داشت و به نظر می‌رسید، مضطرب و نگران است. این نگرانی البته در ادامه برنامه با مرور کمتر شد؛ او نیازی به حمله به رقبا نداشت کما این که مشخص بود تمایلی به حمله جدی به پزشکیان و حتی پورمحمدی ندارد، چون این دو نفر در سخنانشان اساسا بهانه‌ای برای حمله به دست رقبا نمی‌دادند. از سوی دیگر اگر حمله‌ای هم طراحی شده بود مسئولیتش را زاکانی و قاضی‌زاده هاشمی برعهده گرفته بودند و به همین دلیل قالیباف پس از سال‌ها و برای اولین بار مجبور نبود در مناظره‌ها حمله کند یا پاسخ حملات کوبنده دیگران را بدهد. این آرامش به حدی رسیده بود که او از هر فرصتی برای مخاطب قرار دادن مردم استفاده می‌کرد (کاری که سایرین تنها در جمع‌بندی نهایی به فکر انجام دادنش افتادند). او به خوبی دوربین‌ها را پیدا می‌کرد و ارتباط چشمی مناسبی با مخاطب برقرار می‌کرد و عملا در آرامشی مثال‌زدنی، شبی مهم را سپری کرد.

مسعود پزشکیان: اگرچه از همان ابتدای کارزار انتخاباتی مشخص بود که پزشکیان حداقل در ظاهر کمتر از دیگران عطش قدرت دارد، در مناظره‌ها این نوع نگاه در کلام و حرکات ایشان بیشتر نشان داده می‌شد. او مضطرب نیست، اما بر فضای مناظره تمرکز و تسلط کافی ندارد و حتی در طرز نشستن متفاوت از دیگران بود. او ابتدا رها و آرام بر صندلی خود نشسته بود و برخلاف دیگران که عموما پاهایشان کمتر از عرض شانه و مرتب قرار گرفته بود او پاهایش را بیش از عرض شانه باز کرده بود و بعد‌ها پای راستش را روی پای چپ انداخت و به نظر می‌رسید برای حفظ آرامش یا دست کم تظاهر به آرامش این طرز نشستن را انتخاب کرده بود. این وضعیت با توجه به نامناسب بودن صندلی‌ها و طراحی عجیب دکور بیشتر به چشم می‌آمد، زیرا میکروفن‌ها در دو سوی صندلی عرصه را بر نامزد‌ها تنگ‌تر می‌کرد و دستان دکتر پزشکیان بیش از سایرین با این میکروفن‌ها برخورد می‌کرد. همچنین فضای کافی و مناسب برای برگه‌ها و ظرف آب پیش‌بینی نشده بود. برگه‌های پراکنده و شلخته و نحوه جستجوی او برای یافتن مطالب مناسب برای بخش‌های مختلف مناظره، عملا نوعی سردرگمی و عدم تسلط را القاء می‌کرد. به نظر می‌رسید حوزه اقتصاد حوزه مور علاقه پزشکیان نیست یا دست کم برای محک خوردن در این حوزه، آماده نیست، اما محتمل است با طراحی یادداشت‌ها و نظم و ترتیب بهتر آن‌ها این وضعیت بهتر رقم می‌خورد. او در نیمه اول مناظره برگه‌ها را در دست راست گرفته بود و دست چپ را تکان می‌داد که این نکته باعث تاثیر کمتر زبان بدن بر مخاطب می‌شود. لحظاتی که تصویر ۶ نامزد در یک قاب نمایش داده می‌شد او بیش از سایرین به دنبال برگه‌های یادداشت خود سردرگم بود و این وضعیت کاریزما و اقتدار او را تحت تاثیر قرار می‌داد. به نظر می‌رسد در حوزه‌های سیاسی و فرهنگی که تسلط ایشان بر مباحث بیشتر است این نقاط ضعف کمتر شود، اما به هر حال نظم در یادداشت نویسی و طبقه‌بندی بهتر آن‌ها می‌تواند به القاء تسلط و افزایش آرامش در حین مناظره کمک کند. کاری که امثال زاکانی و پورمحمدی بیشترین استفاده را از این ترفند برده‌اند و بیشتر نکات را از روی برگه‌های از پیش آماده قرائت می‌کردند. از حیث پوشش پزشکیان ترکیبی ساده‌تر از سایرین انتخاب کرده بود که البته کمی مرتب‌تر از قبل، اما در همان سبک همیشگی طراحی شده بود. به نظر می‌رسد علیرغم حفظ برند سادگی که در سال‌های اخیر برای همه مردم پذیرفته شده است، تغییر و بهبود پوشش می‌تواند کمی به جلب نظر مخاطب کمک کند، زیرا او در قامت یک رئیس جمهور بالقوه ظاهر می‌شود که در صورت انتخاب باید در اجلاس‌ها و نشست‌ها و کنفرانس‌های بسیاری حاضر شود که حتما پروتکل‌های سختگیرانه‌تری دارد و بد نیست او هم در برخی موارد همرنگ جماعت باشد. زبان مادری پزشکیان فارسی نیست و به همین دلیل گاهی برای یافتن معادل مناسب دچار دردسر و تردید می‌شود و بعضا جملاتش نامفهوم یا ناتمام رها می‌شود. درنگ‌های کوتاه و مکث میان جملات یا کلمات می‌تواند در کنار بیان قاطع‌تر و شمرده‌تر او را در انتقال معنا و اثرگذاری بیشتر یاری کند. طرز بیان او به همراه نحوه نشستن و زبان بدنش در بسیاری موارد شبیه یک مشاور یا کارشناس بازنشسته است که مهربانانه نظراتش را بیان می‌کند و اثرگذاری کلام برای او مهم نیست و این می‌تواند از جدی‌ترین نقاط ضعف او باشد. زمان مناظره کوتاه است و دکتر پزشکیان با اصرار بر متن عربی احادیث و روایات و سپس ترجمه فارسی، ضمن القای احساس ناخوشانید خشکه مذهبی بودن، زمان را هم به نفع رقبا تلف می‌کرد. به نظر می‌رسد در این قبیل موارد صرفا ترجمه فارسی می‌تواند کفایت کند. او کمتر رسا و قاطع و شمرده سخن می‌گوید و این یعنی ایشان به اندازه طرفدارانش خود را مناسب منصب ریاست جمهوری نمی‌داند و اساسا برای پیروزی نیامده است. شاید اگر او به حملات زاکانی و قاضی‌زاده هاشمی پاسخ می‌داد، ضربه مهلکی از این کاندیدا‌های پوششی دریافت می‌کرد و باعث ریزش طرفداران می‌شد.

سعید جلیلی: از ابتدا مناظره تا انتهای مناظره جلیلی با کمترین تغییر در لحن و کلام مسیر همیشگی خود را ادامه داد. او وارد چالش مستقیم با دیگران نشد و حمله به رقبا را به زاکانی و قاضی‌زاده هاشمی سپرد. جلیلی برنامه‌هایش را به طور مدون آماده کرده است و به طور یکنواخت و گاهی ملال‌آور و البته با اعتماد به نفس، سخنان همیشگی خود را ادامه داد بدون ذره‌ای تغیر و تغییر. او در تمام طول مناظره آرام بود، اما گاهی در واکنش به صحبت رقبا لبخند معناداری می‌زد که چندان هم طولانی یا برخورنده نبود. تجربه حضورش در دستگاه دیپلماسی باعث شده است تسلط بیشتری بر زبان بدن داشته باشد و دست‌ها به درستی در خدمت انتقال معنا قرار می‌گرفتند. او البته نمی‌تواند قاطع و موثر سخنرانی کند و معمولا آرام صحبت می‌کند و نمی‌تواند هیجان لازم را در کلام و سخنرانی‌هایش ایجاد کند؛ کاری که برخی از رقبا و حتی همفکرانش به خوبی از عهده آن برمی‌آیند، اما اون نمی‌تواند با اتکا به نفوذ کلام تغییری در سبد رای ایجاد کند و باید منتظر تاثیر حملات نامزد‌های پوششی و البته انصراف آن‌ها در آخرین روز‌های انتخابات باشد.

علیرضا زاکانی: زاکانی در مناظره اول از حیث حفظ آرامش و مخاطب قرار دادن مردم و البته از نظر تسلط بر نکات از پیش آماده شده، وضعیت خوبی داشت. او اصلا مضطرب به نظر نمی‌رسید و با اعتماد به نفس کافی در جایگاه حاضر شده بود. طرز نشستن و البته شیوه بیان قاطع و آرام او در کنار تدارک یادداشت‌های ازپیش آماده نشان می‌داد او برای حداکثر اثرگذاری در این مناظره آمده است. اگرچه مانند دوره قبل از ابتدا معلوم بود که زاکانی قرار است بار سنگین حمله به پزشکیان را برعهده داشته باشد و علیرغم همراهی موثر قاضی‌زاده هاشمی، او رسالت خود را لحظه‌ای فراموش نکرد و از هر فرصتی برای حمله به پزشکیان و گاه پورمحمدی استفاده می‌کرد. او به خوبی یاد گرفته است آرامش خود را حفظ کند و در حالی که دائما لبخند بر لب دارد، تهمت‌ها و طعنه‌هایش را نثار رقبا کند. در این مناظره هم او مانند ۱۴۰۰ وظیفه خود را به خوبی انجام داد، اما این بار در کنار حمله به رقبا، آمار موفقیت‌های خود در شهرداری تهران و سایر تجارب خود را مطرح می‌کرد و کمی در قامت نامزد واقعی و غیرپوششی ظاهر شد. برگه‌های یادداشت او به سبک رهبری تنظیم شده بود و شاید در نشان دادن دست راستش تعمد داشت. او تلاش کرد تمام یادداشت‌هایی را که به همراه داشت برای مخاطب قرائت کند و در این کار وسواس داشت، اما صرفا به دلیل لزوم حمله به رقبا گاهی شتابزده یادداشت‌ها را روخوانی می‌کرد تا بتواند حمله‌های از پیش طراحی شده را تمام کند. با این همه او اولا به خوبی به حریفان حمله کرد و فضا را برای عرض اندام جلیلی و قالیباف فراهم کرد و از سوی دیگر خود را عنوان مدیری با تجربه و جدی برای ادوار بعدی در ذهن مخاطبان حک کرد.

مصطفی پورمحمدی: شاید مسلط‌ترین و باثبات‌ترین فرد در مناظره اول مصطفی پورمحمدی باشد. او در تمام طول مناظره تلاش کرد برنامه‌هایش را اعلام کند و برای این که چیزی از قلم نیفتد مدام از برگه‌های یادداشت استفاده می‌کرد و البته تسلط کافی بر محتوای یادداشت‌هایش داشت. پورمحمدی هرگز حمله‌های زاکانی و قاضی‌زاده هاشمی را به طور مستقیم و با کلام طعنه‌آمیز پاسخ نداد و به همین دلیل متانت و ادب مناظره را تا انتها حفظ کرد. او حتی به ملاحظاتی نظیر نگاه به دوربین و تلاش برای تاثیرگذاری بر مخاطب را به طور جدی مدنظر داشت و تا پایان از حاشیه پرهیز کرد. یادداشت‌های منظم و استفاده بجا از مکث‌ها و سخنرانی همراه با طمانینه و البته قاطعیت او را به چهره مورد احترام اولین مناظره ریاست جمهوری ۱۴۰۳ تبدیل کرد.