غرب در تله برجام افتاد؟ / کابوس فعال‌سازی «ماشه» دوباره بازگشت!
این روزها تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) با خیز برداشتن برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، درحال تکمیل قطعه دیگری از پازل ضدایرانی غرب علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران هستند؛ اقدامی خصمانه که تنها بر گره‌های موجود در روند تحولات می‌افزاید.
در روزهای اخیر خبرهای مختلفی درباره کلید خوردن مراحل اداری و حقوقی فعال‌سازی مکانیسم ماشه ازسوی سه کشور اروپایی منتشر شده‌است که از استمرار رویکردهای خصمانه طرف اروپایی در قبال فعالیت‌های هسته‌ای ایران حکایت دارد. این در حالی است که در پیش گرفتن رویکرد «تهدیدمحور» در قبال پرونده «مکانیسم ماشه» در ماه‌های اخیر به‌صورت ویژه‌ای در دستورکار تروئیکای اروپایی قرار داشته است.
ایفای نقش غیرسازنده تروئیکای اروپایی در همراهی با سیاست‌های تجاوزکازانه محور واشنگتن – تل‌آویو اما واکنش ایران را به‌دنبال داشته است؛ تا جایی که عباس عراقچی، رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در روزهای اخیر طی گفت‌وگویی با نشریه فرانسوی «لوموند» به‌صراحت، تاکید کرد که استفاده از مکانیسم ماشه اثری مشابه «حمله نظامی» را دارد؛ «چنین اقدامی از نگاه ما به‌منزلۀ خاتمه ایفای نقش اروپا در موضوع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران است».
براساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای‌امنیت سازمان‌ملل متحد، در مهرماه ۱۴۰۴ (اکتبر ۲۰۲۵) امکان فعال کردن مکانیسم‌ماشه منقضی خواهد شد و با توجه به اینکه طرف‌های اروپایی تمایلی برای از دست دادن این «اهرم فشار» ندارند، به‌نظر می‌رسد با توجه به رویکردهای خصمانه طرف مقابل، روند تحولات دراین زمینه بیش از پیش در حال پیچیده‌تر شدن است؛ فرایندی که در ادامه به بررسی وجوه مختلف آن پرداخته می‌شود.
۱
ماهیت «مکانیسم ماشه»
در بندهای ۳۶ و ۳۷ توافق برجام در سال ۲۰۱۵ میلادی، «ساز و کار حل اختلافات» طراحی شده بود که اکنون به‌عنوان «مکانیسم ماشه» مطرح است و درنهایت می‌تواند زمینه را برای بازگشت تحریم‌ها فراهم کند.
یک بند اساسی: به مکانیسم ماشه «اسنپ‌بک» یا «بازگشت خودکار تحریم‌ها» نیز گفته می‌شود.
گزاره بحث‌برانگیز: این موضوع از بندهای کلیدی و بحث‌برانگیز توافق هسته‌ای برجام به‌شمار می‌رفت که در آن مقطع بحث‌ها و انتقادهای دامنه‌داری را نیز در داخل ایران به‌همراه داشت.
هدف: هدف اصلی مکانیسم ماشه، تضمین اجرای تعهدهای هسته‌ای ایران و طرف‌های دیگر توافق برجام است.
محور اصلی: در مکانیسم ماشه سازوکار بازگرداندن سریع و خودکار تحریم‌های بین‌المللی سازمان ملل علیه ایران طراحی شده است.
۲
بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام چه می‌گوید؟
محتوای بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام، موسوم به «مکانیسم ماشه» یا «اسنپ‌بک» فرایند حل و فصل اختلاف‌های موجود در زمینه اجرای تعهدهای متقابل مورد بررسی قرار گرفته است.
بند ۳۶:
ارائه شکایت: هریک از طرف‌های برجام می‌توانند در صورت احساس نقض تعهدها ازسوی طرف دیگر، شکایت خود را به کمیسیون مشترک (نهاد نظارتی برجام) ارائه دهند.
کمیسیون مشترک: این کمیسیون ۱۵ روز فرصت دارد موضوع را بررسی و حل‌وفصل کند. اگر اختلاف رفع نشد، موضوع به سطح وزیران اخور خارجه ارجاع داده می‌شود.
دستورکار وزرا: وزرای امورخارجه نیز ۱۵ روز فرصت دارند تا موضوع را حل کنند.
مهلت نهایی: چنانچه اختلاف‌ها میان طرفین توافق همچنان پابرجا باشد، کمیسیون مشترک ۵ روز دیگر برای تلاش نهایی فرصت دارد.
ارجاع به شورای امنیت: اگر پس از طی این مراحل، طرف شاکی همچنان قانع نشد، می‌تواند موضوع را به شورای‌امنیت سازمان ملل ارجاع دهد.
بند ۳۷:
پس از ارجاع: متعاقب دریافت ابلاغ طرف شاکی (به همراه توضیحی از تلاش‌های توأم با حسن‌نیت آن طرف برای طی فرایند حل‌وفصل اختلاف پیش‌بینی شده در برجام)، شورای امنیت باید براساس رویه‌های خود درباره قطعنامه‌ای به‌منظور تداوم لغو تحریم‌ها رای‌گیری کند.
مهلت یک ماهه: اگر این قطعنامه طی ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد، مفاد قطعنامه‌های سابق شورای امنیت سازمان ملل مجدداً اعمال خواهند شد، مگر اینکه شورای‌امنیت به نحو دیگری تصمیم‌گیری کند.
سرنوشت یک قطعنامه: اگر قطعنامه ادامه تعلیق تحریم‌ها توسط یکی از اعضای دائم شورای امنیت وتو شود، یا اگر به هر دلیلی به تصویب نرسد، همه تحریم‌های سازمان ملل، که پیش از برجام علیه ایران اعمال شده بودند، فورا و به‌صورت خودکار بازگردانده می‌شوند.
چرایی یک فرایند: نکته مهم در این فرایند، نحوه طراحی این ساز و کار است؛ چراکه به‌گونه‌ای طراحی شده که جلوی وتوی بازگشت تحریم‌ها ازسوی کشورهایی مانند روسیه و چین گرفته شود. در واقع برای بازگشت تحریم‌ها، نیازی به تصویب قطعنامه جدید نیست، بلکه عدم تصویب قطعنامه برای ادامه تعلیق تحریم‌ها (که با وتوی هریک از اعضای دائم ممکن است) به معنای بازگشت خودکار تحریم‌هاست.
۳
کدام تحریم‌ها باز می‌گردد؟
قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل در زمان تصویب، راه را برای بازگشت ۷ قطعنامه تحریمی پیشین شورای امنیت همچنان باز گذاشت.
بازگشت تحریم‌ها
با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، همه قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران، که از سال ۲۰۰۶ وضع و با برجام معلق شد، بازمی‌گردند.
موارد تحریمی
همه فعالیت‌های مرتبط با صنعت هسته‌ای ایران، شامل برنامه‌های تحقیق و توسعه، باید متوقف شوند.
انتقال یا صادرات هرگونه اقلام مرتبط با سلاح هسته‌ای به ایران ممنوع خواهد شد
افراد و نهادهای درگیر در برنامه موشکی و هسته‌ای ایران در فهرست تحریم قرار خواهند گرفت.
تحریم تسلیحاتی ایران دوباره برقرار خواهد شد.
براساس قطعنامه‌های تحریمی، از کشورهای جهان خواسته می‌شود کشتی‌های باری «از» ایران یا «به» مقصد ایران را بازرسی و محموله‌های غیرقانونی را ضبط کنند.
۴
چالش بازگشت تحریم‌ها
بحث‌ها درباره فعال‌سازی مکانیسم ماشه ازسوی تروئیکای اروپایی در حالی ادامه دارد که ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود و برای اعمال دوباره تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، باید فرایندهای دیگری را نیز مورد بررسی قرار داد.
گام نخست: تروئیکای اروپایی می‌توانند به‌صورت یک‌جانبه تحریم‌های منقضی شده علیه ایران را به حالت اولیه برگردانند (اسنپ‌بک).
دردسر اروپایی‌ها: سه کشور اروپایی نمی‌توانند به‌صورت یک‌جانبه «هیات کارشناسان»، که براساس قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت برای اجرا و الزام این تحریم‌ها ایجاد شد را احیا کنند.
یک ضرورت مهم: هیات کارشناسان برای ایجاد یا تشکیل دوباره، به رأی‌گیری نیاز دارد و روسیه یا چین می‌توانند آن را وتو کنند.
قطعنامه چه می‌گوید؟ : قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت، مصوب سال ۱۳۸۸ هیئت کارشناسان را به مدت یک سال تاسیس کرد تا درباره اجرای قطعنامه‌های لازم‌الاجرای تحریم ایران ازسوی کلیه اعضای سازمان ملل اطمینان حاصل شود.
سرنوشت «هیات کارشناسان» : ماموریت هیات کارشناسان تحریم‌های ایران، که براساس قطعنامه ۱۹۲۹ تشکیل شد، با تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ در سال ۲۰۱۵ و اجرایی شدن برجام، به پایان رسید.
وضعیت کنونی: برای احیای این هیات، نیاز به تصویب قطعنامه جدید در شورای‌امنیت است؛ موضوعی که مستلزم رأی مثبت دست‌کم ۹ عضو و نداشتن وتوی اعضای دائم (از جمله روسیه و چین) است.
نتیجه: حتی اگر مکانیسم ماشه فعال شود و تحریم‌ها بازگردد، احیای هیات کارشناسان به‌صورت خودکار رخ نمی‌دهد و نیازمند اجماع شورای امنیت است، که روسیه یا چین می‌توانند آن را وتو کنند.
منبع: همشهری
دیدگاه تان را بنویسید