درنگی در یک گزارش تاریخی از حضرت زینب (س)

دربارۀ حضرت زینب (س) که مشهورترین زن در تاریخ و فرهنگ شیعی پس از حضرت فاطمۀ زهرا (س) است، اطلاعات تاریخی پراکنده‌ای وجود دارد. حتی دربارۀ تاریخ دقیق ولادت و وفات و محل دفن ایشان اختلاف جدی بین مورخان هست که منجر به تأسیس دو زیارتگاه به نام ایشان در دو کشور سوریه و مصر شده است؛ درحالی‌که برخی از محققان و مورخان نیز معتقدند ایشان در مدینه و قبرستان بقیع دفن شده‌اند. دست‌کم می‌توان گفت که ایشان جایگاه ویژه‌ای نزد امامان شیعه داشتند و مصائب سهمگینی را در روز عاشورا و پس از آن تحمل کردند و یک سال و اندی پس از فاجعۀ عاشورا از دنیا رفته‌اند.

به گزارش نامه نیوز به همان اندازه که دربارۀ مدفن ایشان نظرات مختلفی مطرح شده است، دربارۀ جزئیات زندگی ایشان در قبل و بعد از سال ۶۱ هجری اطلاعات دقیق بسیار اندکی به دست ما رسیده است. اما از همین داده‌های تاریخی محدود و معدود می‌شود دریافت که ایشان بانویی بسیار محترم و دارای جایگاه ویژه در جامعه و عصر خود بوده‌اند.[۱]

حال اگر بر دورۀ حیات پنج سالۀ ایشان در کوفه (۴۱- ۳۶ هجری) متمرکز شویم که دورۀ خلافت و حکومت امیرالمؤمنین(ع) است، به اطلاعات کاملا محدودی می‌رسیم که قدر مسلم از آنها حضور زینب کبری (س) و همسرش عبدالله بن جعفر در کوفه و همراهی آنها با امام علی (ع) است.

یکی از منابع متأخر و تقریبا معاصر نیز گزارش داده‌ است که ایشان در دورۀ حضور در کوفه، جلسات تدریس و تفسیر قرآن ‌داشته‌اند. سید نورالدین جزائری از علما و نویسندگان معاصر حوزۀ نجف که در سال ۱۳۴۲ از دنیا رفته است، در کتابی به نام «الخصائص الزینبیه» که یک سال پیش از درگذشت خود در نجف منتشر کرد، گزارشی از این دورۀ زندگانی حضرت زینب آورده که منبع همۀ کتب مربوط به زندگی‌نامۀ حضرت زینب در نیم قرن اخیر شده است. وی در صفحۀ ۶۸ کتاب از قول «برخی از منابع» آورده که حضرت زینب به درخواست جمعی از مردان کوفه و موافقت پدرشان امام علی (ع)، حدود چهار سال جلسات تفسیر قرآن برای زنان این شهر دایر کرده بودند. این گزارش اگرچه در منابع متأخر آمده، اما چون در منابع متقدم، گزارش‌های متعددی دربارۀ مقام علمی حضرت زینب به دست ما رسیده است[۲] و به ویژه از امام سجاد (ع) نیز روایتی دربارۀ مقام علمی عمۀ بزرگوارشان در منابع روایی ما وجود دارد[۳]، این گزارش جزائری نیز در برخی کتب پنجاه سال اخیر تلقی به قبول شده است. حتی از روایت امام چهارم این‌گونه برداشت شده که ایشان عمۀ مکرمه خود را تعلیم‌دیده و ملهم از خداوند متعال می‌دانسته‌اند.

مرحوم آیت‌الله‌العظمی خویی نیز حضرت زینب کبری (س) را در فهرست راویان حدیث ذکر کرده که از مادرش حضرت فاطمه (س) نقل حدیث می‌کرد و جابر بن عبدالله انصاری [۴]و عباد عامری[۵] از ایشان روایت نقل کرده‌اند.[۶] جابر خطبۀ فدک را از طریق حضرت زینب از حضرت فاطمه (علیهماالسلام) گزارش کرده است.[۷]

با این حال همان‌گونه که گفته شد، گزارشی که حاکی از جلسات تفسیر قرآن ایشان در کوفه است، ریشه در منابع معاصر دارد که همگی از کتاب مرحوم جزائری نقل کرده‌اند. منبع گزارش جزائری نیز معلوم نیست و هیچ‌یک از محققان برجسته نیز این گزارش را تأیید نکرده و در آثار خود نیاورده‌اند. هرچند با توجه به منزلت علمی حضرت زینب (س) به هیچ وجه بعید نیست که مردان و زنان دربارۀ مسائل دینی از ایشان سؤال کرده باشند، همان‌گونه که برخی بزرگان از ایشان نقل حدیث کرده‌اند. با توجه به خفقان حاکم بر دورۀ حیات ایشان، نبود اطلاعات تاریخی نمی‌تواند دال بر فقدان فعالیت‌های دینی و علمی ایشان باشد.

منبع : سایت کرب و بلا