در قانون مجازات اسلامی ایران توهین و فحاشی به عنوان یک جرم شناخته شده و برای آن مجازات تعیین شده است.

عنصر قانونی جرم توهین و فحاشی ماده 608 قانون مجازات اسلامی است که مقرر می‌دارد: توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا 74 ضربه و یا 50 هزار ریال تا 1 میلیون ریال است.

مطابق این ماده هرگونه رفتاری که موجب خوار و سبک شمردن دیگری شود توهین محسوب می‌شود. این رفتار می‌تواند استفاده از الفاظ رکیک و نامناسب یا انجام یک رفتار توهین آمیز باشد.

عنصر مادی جرم توهین و فحاشی، رفتاری است که موجب خوار و سبک شمردن دیگری می‌شود. این رفتار می‌تواند به صورت گفتاری، نوشتاری، با حرکات اشاره‌ای یا انجام یک رفتار خاص واقع شود.

عنصر روانی جرم توهین و فحاشی، سوء نیت عام مرتکب است. یعنی مرتکب باید قصد داشته باشد که دیگری را خوار و سبک بشمارد.

نحوه شکایت از جرم توهین و فحاشی

برای شکایت از جرم توهین و فحاشی باید به یکی از مراجع قضایی مراجعه کرده و شکایت خود را مطرح کنید. در شکایت خود باید مشخصات خود، مشخصات طرف شکایت و نحوه وقوع جرم را ذکر کنید.

پس از ثبت شکایت پرونده برای بررسی به دادسرا ارسال می‌شود. دادستان پس از بررسی پرونده، تصمیم می‌گیرد که پرونده را مختومه کند یا آن را به دادگاه کیفری ارسال کند.

در صورتی که پرونده به دادگاه کیفری ارسال شود دادگاه پس از رسیدگی حکم مقتضی را صادر می‌کند. حکم صادر شده توسط دادگاه قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر استان است.

اثبات جرم توهین

اثبات جرم توهین بر عهده شاکی است. شاکی باید با ارائه مدارک و مستندات، وقوع جرم توهین را به اثبات برساند. در صورتی که شاکی بتواند وقوع جرم توهین را به اثبات برساند دادگاه مرتکب را به مجازات مقرر در قانون محکوم می‌کند.

از جمله مدارک و مستنداتی که می‌تواند برای اثبات جرم توهین مورد استفاده قرار گیرد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شهادت شهود

شهادت شهود یکی از مهم‌ترین مدارک برای اثبات جرم توهین است. شهود باید افرادی باشند که وقوع جرم توهین را از نزدیک مشاهده کرده باشند. شهادت شهود باید با یکدیگر هماهنگ و مطابق باشد.

• فیلم، عکس یا ضبط صوت از صحنه وقوع جرم

فیلم، عکس یا ضبط صوت از صحنه وقوع جرم، می‌تواند به عنوان مدرک محکمه پسند برای اثبات جرم توهین مورد استفاده قرار گیرد. این مدارک باید به گونه‌ای باشند که وقوع جرم توهین را به طور واضح و روشن نشان دهند.

• اقرار متهم

اقرار متهم نیز می‌تواند به عنوان مدرک برای اثبات جرم توهین مورد استفاده قرار گیرد. اقرار باید با شرایط شرعی و قانونی انجام شود.

• اسناد و مدارک مکتوب

اسناد و مدارک مکتوب مانند پیامک، ایمیل یا نامه می‌توانند به عنوان مدرک برای اثبات جرم توهین مورد استفاده قرار گیرند. این مدارک باید به گونه‌ای باشند که وقوع جرم توهین را به طور واضح و روشن نشان دهند. در صورتی که شاکی نتواند وقوع جرم توهین را به اثبات برساند دادگاه حکم به برائت متهم صادر می‌کند.

تشخیص توهین و فحاشی در فضای مجازی

در فضای مجازی به دلیل عدم وجود محدودیت‌های زمانی و مکانی امکان وقوع توهین و فحاشی بیشتر است. از سوی دیگر ممکن است یک رفتار یا گفتار در فضای مجازی بدون اینکه قصد توهین داشته باشد تلقی شود.

در صورتی که یک رفتار یا گفتار در فضای مجازی به عنوان توهین تلقی شود مجازات آن تشدید می‌شود. به عنوان مثال مجازات توهین در فضای مجازی با استفاده از شبکه‌های اجتماعی دو تا پنج سال حبس است.

انواع توهین و فحاشی

در قانون مجازات اسلامی ایران توهین و فحاشی به صورت یک جرم واحد تعریف شده است. بنابراین تفاوتی بین توهین زبانی و غیر زبانی از نظر حقوقی وجود ندارد.

• توهین به مقدسات

توهین به مقدسات نوعی توهین خاص است که در قانون مجازات اسلامی ایران با عنوان «توهین به دین اسلام و مقدسات آن» مورد اشاره قرار گرفته است. ماده 514 قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد: «هر کس علنا به دین اسلام و مقدسات آن توهین کند، به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم می‌شود.»

• توهین و فحاشی ناموسی

فحاشی ناموسی نوعی توهین خاص است که در قانون مجازات اسلامی ایران با عنوان «توهین به اشخاص از حیث نژاد، مذهب، قومیت، زبان، جنسیت یا قومیت» مورد اشاره قرار گرفته است.

ماده 609 قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد: «هر کس به قصد هتک حیثیت یا اذیت و آزار دیگری بدو به هر نحوی از انحاء توهین کند اعم از اینکه از طریق گفتار، نوشتار یا عمل باشدبه حبس از یک تا شش ماه و یا تا ۷۴ ضربه شلاق یا یکی از آن‌ها محکوم خواهد شد.» هرگونه توهین به دیگری به دلیل نژاد، مذهب، قومیت، زبان، جنسیت یا قومیت، جرم فحاشی ناموسی محسوب می‌شود.

• توهین و فحاشی به سران قوا و کارمندان دولت

فحاشی و توهین به سران قوا و کارمندان دولت نوعی توهین خاص است که در قانون مجازات اسلامی ایران با عنوان «توهین به مقامات و مستخدمین دولتی» مورد اشاره قرار گرفته است.

ماده 515 قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد: «هر کس به یکی از روسای سه قوه یا یکی از معاونان رئیس جمهور یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا یکی از اعضای شورای نگهبان یا یکی از قضات یا یکی از کارمندان دولت در حال انجام وظیفه یا به سبب انجام وظیفه توهین کند به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم می‌شود.

• توهین و فحاشی پیامکی

مطابق ماده 641 قانون مجازات اسلامی “هرگاه کسی به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر برای اشخاص ایجاد مزاحمت کند علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات به حبس از یک تا شش ماه محکوم خواهد شد” مجازات مزاحمت تلفنی حبس از یک تا شش ماه است. این مجازات قابل تعلیق نیست.

در صورتی که مزاحمت تلفنی توام با تهدید یا افترا باشد مرتکب علاوه بر مجازات مزاحمت تلفنی به مجازات تهدید یا افترا نیز محکوم خواهد شد.

اگر شخصی با ارسال پیامکی حاوی فحاشی و توهین موجب هتک حیثیت شاکی شود، علاوه بر مجازات مزاحمت تلفنی به مجازات افترا نیز محکوم خواهد شد.

مجازات توهین و فحاشی در قانون 1402

در سال 1402 برخی از اصلاحات در قانون مجازات اسلامی صورت گرفت که یکی از آن‌ها در خصوص مجازات توهین و فحاشی بود. مطابق اصلاحات صورت گرفته مجازات توهین و فحاشی در قانون جدید در فضای مجازی به شرح زیر تغییر یافت:

• در صورتی که توهین از طریق فضای مجازی به مقامات و مسئولان دولتی صورت گیرد مرتکب به حبس از شش ماه تا یک سال یا شلاق تا 74 ضربه یا جزای نقدی از یک میلیون تا دو میلیون ریال محکوم می‌شود.
• در صورتی که توهین از طریق فضای مجازی به اشخاص عادی صورت گیرد مرتکب به حبس از سه ماه تا شش ماه یا شلاق تا 74 ضربه یا جزای نقدی از پانصد هزار تا یک میلیون ریال محکوم می‌شود. مجازات توهین در فضای مجازی در سال 1402 نسبت به سال 1400 تشدید شده است