تفاوت زانوی پرانتزی با زانوی ضربدری - راهنمای تشخیص و درمان
در دنیای ارتوپدی، انحرافات محور زانو یکی از شایع‌ترین مشکلات اسکلتی–عضلانی هستند که می‌توانند بر کیفیت زندگی افراد در هر سنی تأثیر بگذارند. دو مورد از رایج‌ترین این ناهنجاری‌ها، زانوی پرانتزی و زانوی ضربدری هستند که تشخیص تفاوت آن‌ها، نقش اساسی در انتخاب درمان مناسب دارد. عدم تشخیص به‌موقع و درمان نادرست می‌تواند موجب درد مزمن، فرسایش مفصل، و حتی نیاز به جراحی‌های پیچیده در آینده شود.
در این مقاله با کمک دانش و تجربیات دکتر امیر برزنونی، فوق تخصص ارتوپدی و جراح زانو، تفاوت این دو ناهنجاری، علل، نشانه‌ها و روش‌های درمانی مؤثر را بررسی می‌کنیم.
زانوی پرانتزی چیست؟
زانوی پرانتزی حالتی از زانو است که در آن پاها هنگام ایستادن صاف، حالتی شبیه پرانتز پیدا می‌کنند. در این حالت، حتی زمانی که مچ پاها به هم چسبیده‌اند، زانوها از یکدیگر فاصله دارند. این وضعیت در اصطلاح علمی "ژنو واروم" (Genu Varum) نامیده می‌شود. اگرچه این حالت در نوزادان طبیعی است، اما در صورتی که پس از سن ۲ تا ۳ سالگی باقی بماند یا شدت آن زیاد باشد، باید مورد بررسی تخصصی قرار گیرد.
علل زانوی پرانتزی
عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی در برخی موارد نقش دارد.
نرمی استخوان (راشیتیسم): ناشی از کمبود ویتامین D در دوران رشد.
بیماری بلانت (Blount's disease): نوعی اختلال در رشد استخوان ساق پا.
صدمات زانو یا شکستگی‌های نادرست جوش‌خورده.
آرتروز داخلی زانو: در سنین بالا که باعث تخریب تدریجی غضروف مفصل می‌شود.
زانوی ضربدری چیست؟
در مقابل زانوی پرانتزی، زانوی ضربدری (اصطلاح علمی: ژنو والگوم / Genu Valgum) حالتی است که زانوها هنگام ایستادن به هم نزدیک می‌شوند ولی مچ پاها از یکدیگر فاصله دارند. این وضعیت به پاها شکل X مانند می‌دهد و اغلب در کودکان سه تا هفت سال دیده می‌شود. اگرچه این حالت معمولاً با رشد طبیعی اصلاح می‌شود، اما در مواردی ممکن است باقی بماند یا تشدید شود.
علل زانوی ضربدری
رشد ناهماهنگ استخوان‌ها در دوران کودکی.
چاقی مفرط: به‌ویژه در کودکان که فشار زیادی بر مفاصل وارد می‌کند.
راشیتیسم و کمبود ویتامین D.
عفونت‌های استخوانی یا اختلالات متابولیکی نادر.
آسیب‌های ورزشی یا رباطی که تعادل زانو را بر هم می‌زند.
تفاوت‌های ظاهری و بیومکانیکی
در زانوی پرانتزی فشار وارده هنگام راه رفتن یا دویدن بیشتر بر قسمت داخلی مفصل زانو وارد می‌شود که در بلندمدت باعث تخریب این ناحیه و افزایش خطر آرتروز داخلی می‌گردد. اما در زانوی ضربدری، فشار بیشتر به ناحیه خارجی زانو وارد می‌شود و این می‌تواند موجب آسیب به غضروف خارجی، ناپایداری مفصل و دردهای مزمن شود.
تشخیص دقیق چگونه انجام می‌شود؟
اگرچه مشاهده ظاهر پاها می‌تواند سرنخ‌هایی درباره نوع انحراف ارائه دهد، اما تشخیص قطعی نیازمند بررسی‌های تخصصی است. دکتر امیر برزنونی تأکید می‌کند که برای تشخیص صحیح، علاوه بر معاینه فیزیکی، عکس‌برداری اشعه ایکس در وضعیت ایستاده و گاهی ام‌آرآی جهت بررسی دقیق وضعیت مفصل و غضروف مورد نیاز است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در کودکانی که در سنین زیر ۶ سال هستند، مقدار کمی از این انحراف‌ها می‌تواند طبیعی باشد. با این حال در شرایط زیر مراجعه به متخصص ارتوپدی ضروری است:
اگر انحراف پس از ۶ یا ۷ سالگی باقی بماند یا تشدید شود.
اگر انحراف فقط در یک پا دیده شود.
در صورت وجود درد، اختلال در راه رفتن یا لنگیدن.
در بزرگسالانی که دچار دردهای مزمن زانو یا آرتروز شده‌اند.
در صورت ناهنجاری‌هایی مانند کوتاهی پا یا تغییر در محور کلی اندام تحتانی.
راهکارهای درمانی
۱. درمان‌های غیرجراحی
در کودکان و نوجوانانی که هنوز در حال رشد هستند، اغلب می‌توان با روش‌های غیرتهاجمی درمان مؤثری انجام داد:
ورزش‌های اصلاحی و فیزیوتراپی: حرکات خاصی برای تقویت عضلات اطراف زانو و تنظیم راستای مفصل انجام می‌شود.
استفاده از بریس و آتل: به‌ویژه در زانوی پرانتزی در سنین پایین.
تجویز مکمل‌ها: در مواردی که کمبود کلسیم یا ویتامین D وجود دارد.
کفش یا کفی طبی: در برخی موارد برای توزیع بهتر وزن بدن و کاهش فشار مفصلی استفاده می‌شود.
۲. درمان جراحی
در موارد شدید، یا زمانی که درمان‌های غیرجراحی پاسخگو نیستند، جراحی به‌عنوان گزینه مؤثر توصیه می‌شود. یکی از روش‌های متداول، استئوتومی (برش و تنظیم استخوان) است که در آن با تغییر زاویه استخوان، محور پا اصلاح می‌شود. جراحی‌های نوین با دقت بالا و دوره نقاهت کوتاه‌تری همراه هستند.
دکتر امیر برزنونی با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز در جراحی زانو، درمان بیماران با زانوی پرانتزی یا ضربدری را با نتایج موفقیت‌آمیز و کمترین عوارض به انجام می‌رساند.
عوارض عدم درمان
نادیده‌گرفتن این ناهنجاری‌ها می‌تواند پیامدهای جدی به دنبال داشته باشد:
افزایش خطر ابتلا به آرتروز زودرس مفصل زانو
تخریب پیشرونده غضروف و استخوان
ایجاد درد مزمن و محدودیت حرکتی
تغییر در الگوی راه رفتن و فشار به مفاصل لگن و ستون فقرات
افزایش احتمال نیاز به تعویض مفصل در سنین پایین
راهکارهای پیشگیری
اگرچه برخی از این ناهنجاری‌ها ریشه ژنتیکی دارند و قابل پیشگیری نیستند، اما رعایت موارد زیر می‌تواند در کاهش ریسک بروز یا پیشرفت آن‌ها مؤثر باشد:
تغذیه مناسب حاوی ویتامین D و کلسیم در دوران رشد
کنترل وزن در کودکان و بزرگسالان
تشویق به فعالیت بدنی و ورزش‌های سبک
پرهیز از نشستن‌های طولانی‌مدت به صورت دو زانو یا چهارزانو
غربالگری منظم رشد پاها در کودکان توسط پزشک متخصص
جمع‌بندی
زانوی پرانتزی و زانوی ضربدری هر دو از اختلالات شایع مفصل زانو هستند که می‌توانند از کودکی تا بزرگسالی مشکلاتی برای عملکرد اندام تحتانی ایجاد کنند. تشخیص تفاوت این دو عارضه و انتخاب درمان مناسب، نیازمند بررسی‌های تخصصی توسط پزشک ارتوپد است.
با بهره‌گیری از تجربه و دانش دکتر امیر برزنونی امکان تشخیص دقیق و درمان موفق این ناهنجاری‌ها فراهم است. اگر شما یا فرزندتان دچار این نوع انحرافات زانو هستید، مشورت با متخصص و پیگیری درمان می‌تواند از بروز مشکلات پیچیده در آینده جلوگیری کند و کیفیت زندگی شما را به‌طرز چشمگیری بهبود بخشد.
انتهای رپورتاژ آگهی
دیدگاه تان را بنویسید