آیا زنان می‌توانند امسال رئیس جمهور ایران شوند؟

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، شاید بتوان گفت که یکی از بحث‌های داغ این روز‌ها که در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ هستیم، حضور زنان در انتخابات است و اینکه آیا زنان هم می‌توانند هم پای مردان برای شرکت در انتخابات کاندیدا شوند یا خیر؟ از همان ابتدای انقلاب تا به این لحظه نقش و حضور زنان در جمهوری اسلامی غیر قابل انکار بوده است و بانوان همواره نقش اساسی و پررنگ در تمام عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایفا کرده اند.

در اصل ۱۵۵ قانون اساسی درباره ویژگی رئیس جمهور گفته شده است که رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد این شرایط زیر باشند انتخاب شود: ایرانی الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوا، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.

وقتی واژه رجل سیاسی به عنوان ویژگی رئیس جمهور در قانون اساسی مطرح می‌شود اختلاف نظر‌ها در این خصوص آغاز می‌شود. در نگاه اجمالی به کار بردن صفت رجل برای رئیس جمهور، مرد بودن رئیس جمهور تلقی می‌شود، اما عده‌ای از حقوقدانان و افراد در تفسیر واژه رجل در اصل یاد شده معتقدند که رجال در این اصل بر معنی لغوی و حقیقی خود به کار نرفته، لذا منظور از آن مردان نیست.

به همین منظور مهناز بیات عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان درخصوص واژه رجل سیاسی، اظهار کرد: یکی از موضوعاتی که در حقوق اساسی جمهوری اسلامی درباره بحث می‌شود موضوع ریاست جمهوری است و در این حوزه یکی از موضوعاتی که همواره درباره آن بحث می‌شود واژه رجل سیاسی است.

وی با اشاه به اینکه در خصوص تعریف واژه "رجل سیاسی" که در قانون اساسی مطرح شده است دو نظر کاملا متفاوت وجود دارد، ادامه داد: عده‌ای از حقوقدانان نظر بر این دارند که رئیس جمهور حتما باید مرد باشد، چراکه رئیس جمهور از اعمال حاکمیتی به حساب می‌آید و در واقع شان اعمال ولایت و حاکمیت دارد و از آنجایی که در جمهوری اسلامی زن نمی‌تواند اعمال ولایت کند پس نمی‌تواند رئیس جمهور باشد به همان دلیلی که نمی‌تواند رهبر باشد.

عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی افزود: گروه دیگری معتقد هستند رجل سیاسی را اگر واژه شناسی کنید به هیچ عنوان به معنی مرد بودن نیست، بلکه معنی از رجل، کسی است که مشهور و شناخته شده و از مشاهیر زمان خود است، رجل سیاسی و مذهبی یعنی فردی که شهره به تدبیر امور سیاسی و مذهبی است، لذا رئیس جمهور فقط نباید مرد باشد و مرد بودن از اوصاف لازم برای رئیس جمهور شدن نیست.

بیات تصریح کرد: اگر بخواهیم به رویه عملی شورای نگهبان نگاه کنیم و ببینیم در رویه عملی، شورای نگهبان هنگام تایید صلاحیت‌های نامزد‌های ریاست جمهوری به این مسئله توجهی داشته یا خیر، به عنوان نمونه کاندیداتوری مرحومه اعظم طالقانی اشاره می‌کنم که برای انتخابات شرکت کرد، اما صلاحیت وی رد شد و وقتی به دلایل شورای نگهبان برای رد صلاحیت وی نگاه می‌کنیم، شاهد این هستیم شورای نگهبان مستقیما اشاره‌ای به زن بودن او برای رد صلاحیتشان نمی‌کند.

وی با تاکید بر اینکه با رویه عملی شورای نگهبان هم نمی‌توانیم قاطعانه به این برسیم که مرد بودن از اوصاف لازم برای ریاست جمهوری است، اضافه کرد: وقتی متن سوگندنامه رئیس جمهور را می‌خوانیم می‌بینیم رئیس جمهور، سوگند می‌خورد که پاسدار حریم اسلام و منافع جمهوری اسلامی ایران باشد و این موضوع محصور در مردان نیست، چراکه یک زن هم می‌تواند مدیر و مدبر باشد و تجربه کار‌های اجرایی داشته باشد و به عنوان رئیس جمهور ظاهر شود و بدرخشد، چنانچه تجربه‌های جهانی هم این موضوع را نشان داده است.

عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه ویژگی‌های لازم برای تصدی پست ریاست جمهوری در قانون اساسی آمده، ادامه داد: ویژگی‌هایی مانند مدیر و مدبر، معتقد به مواضع اسلام و جمهوری اسلامی بودن و .. در قانون آمده، بحثی که در اینجا مطرح می‌شود تفاوت بین اعتقاد و التزام است و موضوعی که باید به آن توجه کنیم این است که وقتی می‌خواهیم اوصافی را در فردی احصا کنیم که آیا فرد واجد آن اوصاف هست یا خیر، باید اوصاف عینی وجود داشته باشد که قابلیت احراز داشته باشد و برمبنای سلیقه و داور‌ی‌های ذهنی و شخصی نباشد.

بیات افزود: وقتی موضوع "معتقد بودن" در ویژگی‌های رئیس جمهور مطرح می‌شود یک صفت عینی نیست و ذهنی است که پای سلیقه‌های شخصی و ذهنی را به میدان می‌آورد، لذا جایی که قانون اساسی به سمت اوصافی می‌رود که زمینه را برای قضاوت‌های شخصی فراهم می‌کند به همین دلیل کار مقام ناظر را با شک و تردید و ابهام مواجه می‌کند و واژه رجل سیاسی در همین وضعیت است.

بیشتر بخوانید

شورای وحدت از داوطلبی زنان در انتخابات ریاست‌جمهوری استقبال می‌کند

وی درخصوص قانون جدید انتخابات که توسط شورای نگهبان اعلام شد بیان کرد: باید ساختار، هنجار و رفتار را از هم تفکیک کنیم گاهی هنجار ایرادی ندارد و می‌شود آن را اصلاح کرد، اما در سطح رفتار بازیگران سیاسی دچار مشکلات جدی هستیم، حضور زنان در انتخابات معطوف بر اصلاح قانون نیست، باید چشممان به شورای نگهبان که در مقام تایید صلاحیت است هم باشد. اینکه شورای نگهبان چگونه عمل می‌کند تعیین کننده است که آیا زنان می‌توانند در عرصه انتخابات ریاست جمهوری شرکت داشته باشند یا خیر؟

عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: در حال حاضر از این مرحله دور هستیم و چشم انداز روشنی در خصوص حضور زنان شایسته در عالی‌ترین رده‌های کشور نمی‌بینم و دولت یازدهم و دوازدهم برای اینکه بتواند خلاء وزیر زن نداشتن در کابینه اش را پر کند، از زنان در سطوح میانی مدیریتی استفاده کرد و فقط خواستند که در کارنامه خود اعلام کنند که در دولت ما از زنان مدیر در سطوح میانی استفاده شد. ه همین دلیل به این زودی‌ها نمی‌توان گفت که یک زن در جمهوری اسلامی در جایگاه رئیس جمهور می‌تواند حاضر شود.

از آنجایی که واژه رجل سیاسی به درستی تفسیر نشده است برداشت‌های مختلفی هم در این خصوص وجود دارد، همین نبود تفسیر درست از این واژه، دوگانگی حضور زنان در انتخابات و یا عدم حضور زنان در انتخابات را ایجاد کرده است و نظرات مختلفی در این خصوص وجود دارد، هرچند عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان هم مدتی پیش مطرح کرد که حضور زنان در انتخابات منعی ندارد و زنان هم می‌توانند برای انتخابات ریاست جمهوری کاندیدا شوند، اما واژه رجل سیاسی هنوز دارای ابهامات زیادی است که نیاز به تفسیر صریح و روشن دارد.

محسن کوهکن نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی و عضو جبهه پیروان خط امام و رهبری در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان درباره واژه رجل سیاسی، اظهار کرد: رجل که گفته می‌شود مشخصا به معنی مرد بودن نیست و شورای نگهبان هم اعلام کرده است منعی برای ورود زنان به انتخابات وجود ندارد. افراد برداشت‌هایی که از قانون اساسی می‌کنند اشکالی ندارد، اما آنچه قانون اساسی گفته و شورای نگهبان تایید کند اجرا می‌شود و مجوز ورود زنان به انتخابات براساس قانون اساسی تعیین می‌شود.

کوهکن تصریح کرد: رجل سیاسی به چه کسی گفته می‌شود؟ تفسیر صریح و روشنی از رجل سیاسی نداریم تا افراد بتوانند خودشان را با آن شرایط تطبیق دهند وقتی می‌گوییم فرد باید ۱۰ سال سابقه مدیریت کلان داشته باشد افراد با نگاه به سوابق اجرایی خود می‌توانند به این موضوع دست یابند. اگر تفسیر درستی باشد خود فرد می‌تواند بررسی کند ببیند شرایط یک رجل سیاسی را دارد یا خیر، که متاسفانه این تفسیر وجود ندارد.

عضو جبهه پیروان خط امام و رهبری افزود: نکته بعدی اینکه افراد خودشان را با افرادی که تایید صلاحیت شدند مقایسه می‌کنند و تطبیق می‌دهند، این درحالی است که از ابتدای انقلاب تاکنون ترکیب حقوقدانان و فقهای شورای نگهبان تغییر کرده و ممکن است در دوره‌های مختلف این افراد برداشت‌های مختلفی داشته باشند به همین دلیل این مقایسه معیار درستی نیست.

وی با اشاره به اینکه برداشت عرفی از رجل سیاسی می‌شود، گفت: در اصلاح قانون انتخابات ریاست جمهوری مجلس به دنبال اصلاح این موارد بود، وقتی شرایط برای ورود به انتخابات صریح و روشن باشد افراد شرایط خود را بررسی می‌کنند، اگر شرایط را نداشته باشند، وارد انتخابات نمی‌شوند و ناظر هم با انبوهی از نامزد‌ها روبه رو نمی‌شود.

کوهکن درباره حضور زنان در انتخابات ریاست جمهوری هم بیان کرد: از هر اقدام قانونی که کمک به جذب مشارکت مردم می‌کند باید استفاده کرد، حضور حداکثری مردم در انتخابات تاثیری بر نظام جمهوری اسلامی در عرصه بین المللی، منطقه و داخلی دارد و اگر حضور زنان در انتخابات به مشارکت مردم کمک می‌کند طبیعی است که نگاه‌ها باید مثبت باشد. زنانی که برای انتخابات ورود می‌کنند در مدیریت کلان باید توانا‌هایی خود را نشان داده باشند تا بتوانند از عهده مسئولیت‌های سنگین ریاست جمهوری برآیند.

نظرات در خصوص حضور زنان در انتخابات مختلف است؛ برخی معتقد هستند زنان هم همچون مردان می توانند در عرصه انتخابات حاضر شوند و موثر باشند و برخی دیگر معتقداند از لحاظ قانونی باید بررسی شود. 

منوچهر متکی سخنگوی شورای وحدت اصولگرایان در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره کاندیداتوری زنان در انتخابات ریاست جمهوری گفته بود که فکر می‌کنم که باید برای ورود زنان به انتخابات ریاست جمهوری قانون اساسی را ملاک قرار دهیم و قانون اساسی باید صراحتا یا تلویحا به موضوع ورود زنان در انتخابات ریاست جمهوری اشاره کرده باشد. مفسر قانون اساسی شورای نگهبان است. اگر به لحاظ قانونی امکان ورود زنان به عرصه ریاست جمهوری وجود داشته باشد، آن زمان قاعدتا می‌توان به مصادیق در جامعه فکر کرد و یا از آنان نام برد.

با اصلاح قانون انتخابات ریاست جمهوری توسط مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان برخی از ابهامات موجود در ویژگی‌های یک رئیس جمهور برطرف می‌شود. شاید با اصلاح قانون در گام نخست و بعد از آن اصلاح افکار سیاست مردان زمینه حضور زنان در انتخابات بیش از پیش فراهم شود و زنان هم بتوانند در عرصه انتخابات حضور موثر و فعال داشته باشند.

آنچه مشخص است نمی توانیم منکر حضور موثر زنان پیش از انقلاب و اوایل انقلاب شویم، همانطور که پیش از این زنان شایسته در انقلاب تاثیرگذار بودند حال نیز می‌توانند در جایگاه ریاست جمهوری بدرخشند.