برجام روی هوا رفت؟ / گره بازنشدنی وین را بشناسید

خبر فوری نوشت: ایران اعلام کرد که نظر نهایی خود را درباره فرآیند احیای برجام به کمیسیون اتحادیه اروپا داده و حالا منتظر است که در صورت تایید این نظر و پاسخ مثبت از سوی طرف غربی، در نشست نهایی که بین وزرای امور خارجه برگزار می شود، شرکت کند و در نتیجه، تا چند روز دیگر برجام رسما احیاء شود.

با اینکه به نظر می رسد با دریافت پاسخ ایران، شرایط برای احیای توافق هسته ای فراهم باشد اما نظرات اعلام شده از سوی طرف های غربی زیاد  مثبت نبوده است. جوزف بورل که پاسخ های قبلی ایران را «منطقی» خوانده بود این بار و بعد از دریافت پاسخ اخیر ایران اظهار ناامیدی کرد. کاخ سفید هم مدعی شده که پاسخ آخر ایران «غیرسازنده» است و نمی تواند راهگشا باشد. به نظر می رسد طرف غربی از احیای برجام ناامید است و همانند ایران منتظر نشست نهایی وزرای خارجه نیست.

اما علت ناامیدی غرب چیست و در نامه ایران چه چیزی ذکر شده که به مذاق اروپا و آمریکا خوش نیامده است؟

PMD، مساله ای که برجام را معلق در هوا کرده است

 بر اساس گزارش خبرنگاران نزدیک به طرف غربی و از جمله خبرنگار وال استریت ژورنال، اصلی ترین خواسته ایران در پاسخ و نامه آخرش این بوده که پرونده PMD پیش از توافق نهایی مختومه شود. اصولا مساله اصلی ایران در حال حاضر، «پادمان» است. این چیزی است که ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران نیز بر آن تاکید کرده و هرگونه توافقی را مشروط به مختومه شدن دعاوی آژانس بین المللی انرژی اتمی و طرف غربی علیه فعالیت هسته ای ایران دانست.

مسائل پادمان مربوط به نظارت های آژانس بین المللی انرژی اتمی بر چند سایت حساس نقاط مختلف ایران است. همچنین، این مسائل به دعاوی باز می گردد که مدت ها پیش از جانب گروه های معاند ایران مطرح شده و هنوز هم پایان نیافته است. مجموعه این تنش ها و اختلافات موجود بین آژانس و ایران PMD را تشکیل می دهند. ایران از آژانس خواسته پیش از توافق پرونده PMD بسته شود و همه دعاوی ضد ایرانی آنها نیز پس گرفته شوند چرا که در صورت باقی ماندن هرگونه شک و شبهه ای ممکن است بعد از توافق هسته ای مجددا برای ایران مشکل ایجاد شود و طرف های غربی به بهانه عدم شفافیت ایران و نیز عدم رضایت آژانس بین المللی انرژی اتمی، برجام را نقض کرده و به تحریم های ضد ایرانی خود ادامه دهند.

خواسته آژانس و ایران چیست؟

آژانس بین المللی انرژی اتمی حداقل سه خواسته اصلی دارد و آمریکا اعلام کرده تا  این سه خواسته آژانس برآورده نشود حاضر نیست برجام را امضاء کند. اولین خواسته آژانس مربوط به تداوم نظارت این نهاد بر مراکز حساس هسته ای ایران است. دومین خواسته مربوط به افزایش نظارت های این نهاد و به خصوص گسترش تحقیقات در مورد مسائل پادمانی و ابهامات مربوط به سه سایت هسته ‌ای ایران است و سومین خواسته نیز به شفافیت ایران و ارائه پاسخ مشخص و منطقی به برخی ابهامات و دعاوی مربوط می شود که از مدت ها پیش (از سال 2003) تاکنون از سوی مخالفان جمهوری اسلامی ایران مطرح شده است.

ایران معتقد است خواسته های آژانس بیشتر از اینکه فنی باشد، سیاسی است. ایران معتقد است این خواسته ها تحت تاثیر غرب روز به روز بیشتر می شوند و علی رغم همکاری های ایران با رافائل گروسی (رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی) اما آژانس هر روز سطح خواسته های خود را افزایش می دهد. ایران معتقد است تداوم تحقیقات آژانس در مورد فعالیت های هسته ای ایران بعد از انعقاد مجدد توافق هسته ای ممکن است در آینده برجام را به هم بریزد و ایران نمی تواند به راحتی اطمینان داشته باشد که از فواید رفع تحریم ها بهره ببرد. جمهوری اسلامی امضای توافق هسته ای را مشروط به پایان یافتن دعاوی ضد ایرانی آژانس و نظارت های خارج از چارچوب برجام دانسته و بر آن است که اگر این دعاوی ادامه داشته باشند، احتمالا مشکلات باقی خواهند ماند.

این، بیان ساده ای از مشکلات موجود بین ایران و غرب بر سر مسائل پادمانی است. آنچه مشخص است این است که اکنون مسائل پادمانی گره مذاکرات و توافق نهایی شده و اگر این کلاف سردرگم باز نشود بعید است توافقی صورت گرفته و تعهدی امضاء شود.