حدس امکان احیای برجام به شکل و متن اولیه ۲۰۱۵ ممکن نیست

رحمن قهرمان‌پور، تحلیل‌گر مسائل بین الملل در پاسخ به این سوال که آقایان اسلامی و باقری در روزهای گذشته  گفتند که قرار است مذاکرات میان طرف مقابل بر سر متن توافق سال ۲۰۱۵ برجام انجام شود. با توجه به اینکه در گذشته مذاکرات متعددی درباره این موضوع انجام شده و حتی کار به نوشتن پیش‌نویس‌های جدید هم کشیده شد اما در نهایت به توافق منجر نشد، قرار است این بار تحت چه شرایطی گفت‌وگوها ادامه داشته باشد، گفت: این گفته‌ها بیشتر از طرف مقامات ایرانی مطرح شده و هنوز طرف‌های مقابل آن را تایید نکردند. یعنی هنوز نمی‌دانیم آیا این پیشنهاد از سوی ایران است یا توافقی برای آغاز مذاکرات انجام شده است.

به  گزارش ایلنا، بخش هایی از گفت و گوی قهرمانپور را در ادامه می خوانید:

اما تصور من از حرف‌های آقای باقری و اسلامی این بود که آغاز مذاکرات قطعی است. یعنی برداشت من این است که دو طرف در حال تلاش برای شروع مذاکرات هستند. اینکه دو طرف تلاش می‌کنند تا مذاکرات شروع شود با اینکه برای مذاکرات توافق انجام شده دو چیز متفاوت است.

اگر فرض کنیم ایران این موضوع را پیشنهاد کرده، از چند جنبه قابل تحلیل است. اول اینکه نشان می‌دهد دولت آقای رئیسی هم مثل دولت‌های قبلی به این نتیجه رسیده که برجام و احیای آن از نظر استراتژیک، به نفع ایران است.

این مساله مهمی بوده که به نظر می‌رسد اتفاق افتاده است. مساله دوم این است همانطور که شما اشاره کردید قرار است، تحت چه شرایطی احیای برجام ممکن شود؟ در این مورد به نظر می‌رسد که متاسفانه حدس امکان احیای برجام به آن صورت‌بندی، شکل و متن اولیه که در ۲۰۱۵ داشتیم، ممکن نیست. به این دلیل که شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی در قیاس با سال ۲۰۱۵ خیلی فرق کرده و دلیل دیگر آنکه ابعاد فنی توافق به هم ریخته است.

یعنی آن زمان برجام یک بعد فنی داشت و آن بعد فنی این بود که غربی‌ها می‌گفتند زمان گریز هسته‌ای ایران با این توافق به ۶ ماه تا یکسال افزایش پیدا کرده، در‌حالی‌که بعد از خروج ترامپ از برجام، با مجموعه اقداماتی که ایران در حوزه هسته‌ای انجام داد، این زمان خیلی کاهش یافته است.

در حال حاضر ایران غنی‌سازی اورانیوم ۶۰ درصد و ۲۰ درصد دارد و از سانتریفیوژهای پیشرفته استفاده می‌کند، بنابراین نه تنها آن شرایط سیاسی حاکم بر برجام که در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای است تغییر کرده، بلکه شرایط فنی به وجود آورنده برجام هم تغییر یافته است.

بنابراین به نظر می‌رسد که امکان احیای برجام به آن شکل ۲۰۱۵ خیلی کمتر شده و به همین علت، بحث بر سر رسیدن به یک توافق جدید یا رسیدن به یک متن جدید برای توافق است.

یکی از دلایلی که باعث عدم‌توافق شد، مساله تضمین‌ها بود. یعنی اینکه آمریکایی‌ها می‌گفتند براساس نوع نظام سیاسی آمریکا ما نمی‌توانیم برای دولت بعدی تعیین تکلیف کرده و تضمین دهیم که آمریکا از برجام خارج نمی‌شود یا درباره بحث لغو تحریم‌ها، آمریکایی‌ها می‌گفتند ما فقط تحریم‌ها را لغو می‌کنیم، اما تضمین نمی‌کنیم که پول حاصل از فروش نفت به ایران برسد.

این مشکلات همچنان وجود دارد و یکی از دلایلی که گفته شد، به آن شکل سابق امکان احیای برجام وجود ندارد این مساله است که این مشکلات حل نشده است.

یعنی اتفاق جدیدی نیفتاده که بگوییم ایران از خواسته‌های خودش صرف‌نظر کرده یا آمریکا گفته باشد من تضمین می‌دهم. مساله مهم پادمانی یعنی چهار مکان مورد بازرسی آژانس هم همچنان حل نشده است.

بنابراین به این دلیل است که می‌گویم حرف آقای باقری و اسلامی بیشتر پیشنهادی از طرف ایران است تا دو طرف در آستانه اجلاس شورای حکام در ۱۴ اسفند بار دیگر مجموعه‌ای از پیام‌ها را رد و بدل کرده تا از تشدید بحران جلوگیری کنند.

اینکه در گذشته مقامات رسمی آمریکا گفتند که دیگر برجام در اولویت کاری آنان نیست و آن را کنار گذاشته‌اند، گفتن این مسئله سخت است. شاید اگر ۵، ۶ ماه قبل بود، می‌شد گفت که خواسته‌های آمریکا مشخص بوده و چه چیز است. اما در این چند ماه گذشته آمریکا خواسته‌های جدیدی را مطرح کرده است.

اقداماتی هم که اپوزیسیون ایرانی و ایرانی‌های ساکن آمریکا انجام دادند در محاسبات دولت آمریکا موثر است. بنابراین اینکه در حال حاضر آمریکا در چه شرایطی به مذاکره برمی‌گردد، سخت است. یعنی نمی‌دانیم اگر ایران بپذیرد که غنی‌سازی ۶۰ درصد را کنار بگذارد، آیا این شرط، مشوق آمریکا خواهد بود یا خیر؟

اینطور بگویم که آن بستر، زمینه و شرایط احیای برجام به سرعت تغییر می‌کند و به همین خاطر آن فضای شرط و شروط و توافقی که در گذشته بود در فضای جدید خیلی قطعی نیست. یعنی درست است که ایران می‌گوید ما حاضر هستیم به توافق برگردیم، یا به طور مثال آقای باقری می‌گوید به توافق ۲۰۱۵ بازگردیم،  اما این در حالی است که آقای جوزپ بوررل می‌گوید به توافق فوریه ۲۰۲۲ یعنی اسفند ۱۴۰۰ بازگردیم. یعنی  هنوز این مساله جدی نشده تا ببینیم که ایران یا اروپا و آمریکا چه می‌گویند.

آمریکا می‌گوید برجام از دستور کار خارج شده یعنی فکر می‌کند تا پیشنهاد‌های جدیدی مطرح کند. سفری که آقای بلینکن به سرزمین‌های اشغالی داشت یا اظهاراتی که رابرت مالی داشت نشان می‌دهد که آمریکا در حال تأمل، فکر و بررسی نتایجی است تا چه سیاست‌ جدیدی را انتخاب کند یا به عبارت دیگر چه شرایط جدیدی را به ایران پیشنهاد کند؛ به طور مثال آمریکا درباره همکاری ایران با آژانس و بازگشت به تعهدات فنی توافق ۲۰۱۵ را دیگر قبول ندارد و حالا باید منتظر ماند و دید آیا شرایط جدیدی مطرح خواهد شد یا خیر زیرا هنوز طرف مقابل به صحبت‌های اخیر آقایان اسلامی و باقری جواب نداده که آیا قرار است آن‌ها با همین وضعیت موجود به مذاکره بازگردند یا شرایط جدیدی مطرح خواهند کرد. 

درمورد نقش میانجی‌گری‌های قطر و عمان و اینکه چقدر می‌تواند در شکل‌گیری مجدد مذاکرات موثر باشد، اسم این را میانجی‌گری نمی‌توان گذاشت. زیرا در ادبیات روابط بین‌الملل میانجی‌گر به مجموعه‌ای از اقدامات سازماندهی شده، منظم و مستمر اطلاق می‌شود که با رضایت هر دو طرف انجام شود.

کاری که عمان و قطر انجام می‌دهند، تبادل پیام است. به همین دلیل شاید ما انتظار زیادی نداریم که این کار میانجی‌گری باشد و بتواند به شکل سیستماتیک دو طرف را پای میز مذاکره بیاورد. 

بنابراین نباید خیلی انتظار داشت که رساندن پیام از سوی دو کشور زمینه توافق را فراهم کند. یعنی میانجی‌گری نیست تا دو طرف بکوشند مواضع ایران و آمریکا را تعدیل و به نقطع مشترک برسانند. در گذشته ما دیدیم که این تبادل پیام، زمانی موثر واقع شده که ایران و آمریکا تنش‌زدایی و یا توافق کنند. 

من این تبادل پیام را برای احیای برجام مفید نمی‌دانم ممکن است به یک شکل دیگری از توافق موقت یا چیزی شبیه به این منجر شود اما به احیای برجام منجر نخواهد شد. 

دو نکته وجود دارد. نکته اول آنکه هنوز معلوم نیست گفت‌وگوها یا مذاکرات به شکل گذشته انجام شود یا خیر. به این دلیل که حرف آقای باقری و اسلامی ظاهرا پیشنهاد ایران برای برگشت به مذاکرات است. اما طرف اروپایی و آمریکایی هنوز واکنشی به آن نشان ندادند.

نکته دوم اینکه در شرایطی که مذاکرات فعلا برگزار نمی‌شود،‌ حتی اگر برگزار شود معتقدم که منجر به احیای توافق به شکل برجام اولیه نخواهد بود. یعنی ما به یک توافق دیگری نیاز داریم.