مذاکرات هسته ای وارد فصل جدید می شود؟

به نقل از ایسنا، برخی تغییر رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و سرپرست تیم مذاکره‌کننده این کشور در مذاکرات احیای برجام را شروع فصلی تازه از مذاکرات و تفاهم‌ میان ایران و آمریکا قلمداد می‌کنند و برخی پایان دو دهه‌ تلاش دیپلماتیک و مسالمت‌آمیز برای حل و فصل مناقشه هسته‌ای و آنچه در نتیجه این تلاش تحت عنوان "برجام" به دست آمد.

 رابرت مالی از ژانویه سال ۲۰۲۱ به سمت فرستاده ویژه دولت در امور ایران در دولت جو بایدن منصوب شد. او در دوره باراک اوباما نیز با عنوان دستیار ویژه رئیس‌جمهور ایالات متحده و هماهنگ‌کننده امور خاور میانه، آفریقای شمالی و منطقه خلیج فارس کار می‌کرد. رابرت مالی از کارشناسان تیم مذاکراتی آمریکا در روند مذاکرات سال ۲۰۱۵ بود.

مالی در دولت بایدن مسئول مذاکرات احیای برجام بود و بعد از روی کار آمدن دولت سید ابراهیم رئیسی نیز این مسئولیت را برعهده داشت. آمریکا بعد از خروج از برجام به طور مستقیم در مذاکرات احیای برجام حضور داشت و نمایندگان آمریکا هر چند در وین حضور داشتند ، توسط نماینده اتحادیه اروپا در جریان مذاکرات ایران و ۱+۴ قرار می‌گرفتند.

در پایان سال ۱۴۰۰ مذاکرات احیای برجام تحت الشعاع حمله روسیه به اوکراین و نیز موانع و سنگ‌اندازی‌های آمریکا بر سر رفع تحریم‌های ایران به شکلی تضمین‌شده برای یک دوره طولانی متوقف شد. در دو سال گذشته تماس‌ها میان ایران و نماینده اتحادیه اروپا به طور غیررسمی در چارچوب احیای برجام برقرار بوده است.

در ماه‌های اخیر مذاکرات با واسطه میان ایران و آمریکا برای آزادی زندانیان دو تابعیتی آمریکایی ـ ایرانی، پول‌های بلوکه‌ شده ایران و ... در جریان بود که بنا بر گزارش رسانه‌های غربی رابرت مالی در این مذاکرات نقش موثری داشته‌ است. رسانه‌های خارجی هم‌چنین مدعی شدند که در روند این مذاکرات مالی در ماه ژوئن چند بار با امیر سعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد، دیدار کرده است.

این خبر از سوی مقامات رسمی ایران و آمریکا تا کنون تایید نشده است.

رابرت مالی از سوی افراد و احزاب تندرو مخالف توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ و نیز هر گونه توافق و مصالحه با ایران همواره تحت فشار بوده است و حتی برخی به طور صریح وی را به "همدردی با حکومت ایران و دشمنی با اسرائیل" متهم کردند. در عین حال برخی معتقدند او در ایران نیز مخالفان جدی دارد و برخی افراد و گروه‌های تندرو مخالف احیای برجام برای تغییر او اعمال نفوذ کردند.

در عین حال، مالی در بین اعضای تیم مذاکره‌کننده آمریکا از جمله دیپلمات‌هایی بود که نسبت به توافق و حل و فصل مساله هسته‌ای ایران نگاهی "مثبت" داشت و در رفع موانع تحریمی در توافق ۲۰۱۵ بسیار نقش موثری ایفا کرد. با این حال مواضع سال گذشته وی در رابطه با تحولات و اعتراضات سیاسی داخلی ایران نشان داد که او همان قدر که در دولت اوباما پیگیر سیاست‌های دولت وقت بود، در دولت بایدن نیز پیگیر سیاست‌های این دولت در قبال ایران است.

اوایل تیرماه سال جاری اخباری ضد و نقیض از برکناری رابرت مالی و نیز به مرخصی اجباری رفتن وی در رسانه‌های آمریکایی منتشر شد. پس از آن رابرت مالی در دهم تیرماه، (۲۹ ژوئن) در بیانیه کوتاهی که در اختیار رسانه‌های آمریکایی‌ گذاشته بود، تایید کرد که از چندین هفته قبل به دلیل تحقیقاتی که در مورد مجوز دسترسی‌های امنیتی او در جریان بوده، در مرخصی به‌سر می‌برد. رسانه‌های آمریکایی نوشته بودند که رابرت مالی در مظان سوء‌استفاده از اطلاعات محرمانه است.

او گفته بود «به من اطلاع داده شده که مجوز دسترسی ‌امنیتی من در دست بررسی است. اطلاعات دیگری در اختیارم گذاشته نشده، اما انتظار دارم تحقیقات به‌زودی به نفع من تمام شود. در عین حال من مرخصی هستم.»

این خبر در حالی منتشر شد که در محافل و نشست‌های غیررسمی این موضوع که نماینده ویژه ایالات متحده آمریکا در امور ایران، مدت زمانی طولانی است حضور ندارد سوال برانگیز شده بود. بسیاری از تحلیلگران اعلام کردند که حتی قبل از اعلام خبر به مرخصی‌ رفتن رابرت مالی، نقش وی در امور ایران بسیار کمرنگ شده بود.

نیویورک‌تایمز در این خصوص نوشت، زمانی‌که دولت بایدن، مذاکرات غیرمستقیمی را با مقام‌های ایرانی در عمان و در بهار سال جاری انجام داد، این «برت مک گورک» مقام ارشد کاخ سفید در امور غرب آسیا بود که نقش رهبری هیأت آمریکایی را بر عهده داشت.

در عین حال تحقیقات پیرامون اتهامات مطرح‌شده علیه رابرت مالی هم‌چنان ادامه دارد و هنوز مشخص نیست، اما نمایندگان کنگره مظنون هستند که اطلاعات محرمانه‌ای که باعث تعلیق او از کار شده به مذاکرات دیپلماتیک با ایران ارتباط دارد. 

یک ماه پس از آغاز انتشار گزارش‌ها در رسانه‌های آمریکا درباره نماینده ویژه دولت ایالات متحده در امور ایران روز جمعه ۲۳ تیرماه حساب توئیتر این دفتر نام و عکس رابرت مالی را حذف و آن را به پایین این صفحه انتقال داد. این دفتر بدون ارائه توضیحی در این رابطه، نام و تصویر آبرام پالی را که تا پیش از این معاون رابرت مالی محسوب می‌شد، در محل عکس و نام رابرت مالی قرار داد.

رسانه‌ها این احتمال را می‌دهند که این اتفاق به معنای پایان کار مالی در سمت نماینده ویژه آمریکا در امور ایران باشد.

سید محمد مرندی استاد دانشگاه تهران با اشاره به اخبار مرتبط با کناره‌گیری رابرت مالی از سمت خود گفت: تغییر احتمالی دیپلمات‌های آمریکایی در روند مذاکرات هیچ وقت تاثیری نگذاشته و نمی‌گذارد.

وی خاطرنشان کرد: افکار عمومی از وقتی در رسانه‌ها خبر مربوط به تحقیق درباره رابرت مالی اعلام شد متوجه غیبت وی شدند، اما شواهد نشان می‌داد مدت زمان زیادی بود که او در محل کار خود و بر سر کارش حاضر نبود.

مرندی ادامه داد: برخی اخبار که درباره آزادی زندانیان ایرانی ـ آمریکایی، پول‌های بلوکه شده ایران در عراق و مباحثی دیگر در رسانه‌ها می‌شنویم،‌ بعد از غیبت وی و به مرخصی رفتن او مطرح شده است که این نشان می‌دهد سیاست‌های کلان در آمریکا جای دیگری تصمیم گرفته می‌شود و رفت و آمد افراد تاثیر چندانی در این موضوعات ندارد.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: برای ایران نیز این تغییرات و دلایل آن مهم نیستند. تنها مساله مهم سیاست‌ها و رویکرد دولت آمریکاست. برای ایران مهم است که سیاست‌ها به توافقی بینجامد که در آن آمریکا به اجرای تعهداتش پایبند باشد و رفتاری که در اجرای توافق ۲۰۱۵ داشت را دیگر تکرار نکند. به عبارتی این‌گونه نباشد که ایران به تعهداتش پایبند باشد اما آمریکا نه.

مرندی تصریح کرد: در هر حال، توافق باید "منطقی" و اجرای آن برای همه طرف‌ها الزام‌آور باشد.

در این رابطه امیرعلی‌ ابوالفتح، کارشناس مسایل آمریکا نیز گفت: شخصا از اخبار مرتبط به اینکه چرا رابرت مالی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است و پشت پرده آن اطلاعی ندارم و اطلاعات ما هم مبتنی بر گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای است. اینکه رابرت مالی به مرخصی اجباری رفته است مورد تایید است اما چرایی این موضوع محل بحث است و کنگره آمریکا در حال تحقیق در این رابطه است. گفته می‌شود دسترسی‌های امنیتی وی به حاطر اشتباهی که انجام داده و احتمالا آن اشتباه، درز اطلاعات بوده، قطع شده است.

وی درباره اتهاماتی که به رابرت مالی وارد شده به ویژه که بخش قابل توجهی از این اتهامات مرتبط با وظایف وی در حوزه ایران است، اظهار کرد: فرضیاتی است مبنی بر اینکه رابرت به شکل درستی از اسناد امنیتی که در اختیار داشته استفاده نکرده و ممکن است مورد جاسوسی قرار گرفته باشد. یا می تواند خارج از دستورالعمل‌های مرسوم عمل کرده باشد مثلا تلاش کرده با فردی یا کسانی دیدار کند یا بالعکس دستورالعمل‌هایی را اجرا نکرده است. البته این فرض هم وجود دارد که با توجه به اختلاف‌های داخلی در وزارت خارجه آمریکا بر سر موضوع مذاکرات هسته‌ای و برجام، رابرت مالی قربانی اعمال فشارها شده باشد.

این کارشناس مسایل آمریکا تصریح کرد: شاید در فضای رسانه‌ای تغییر افراد مهم و مورد توجه باشد، اما در سیاست‌های کلی این تغییرات موثر نیست. رابرت مالی اولین نفر نیست که در دستگاه سیاست خارجی آمریکا تغییر می‌کند، ما تغییراتی بزرگ‌تر که بر روند موضوع هسته‌ای و برجام تاثیر داشته را شاهد بودیم. به نظر نمی‌آید تغییرات در این سطح موجب تغییر سیاست‌های کلان دولت آمریکا در رابطه با ایران شود.

ابوالفتح گفت: البته ایران حتما تغییرات و تحولات را رصد و بررسی می‌کند و کسانی که در عرصه سیاست خارجی به خصوص درباره برجام و مذاکرات احیای برجام فعال هستند تحت تاثیر این جابه‌جایی‌ها قرار نمی‌گیرند.

وی تاکید کرد که جا به جایی رابرت مالی فارغ از اینکه به چه دلیل این کار انجام شده مهم نیست اما اگر سیاست‌ها از سوی آمریکا تغییر کند موضوع جای کار و بررسی دارد. در عین حال اینکه رابرت مالی باشد یا آبرام پالی خیلی فرقی نمی کند، پالی هم که البته هنوز سمت رسمی او به عنوان جانشین رابرت مالی تایید نشده باید مجری سیاست‌های کلان دولت جو بایدن باشد.

 هنوز دنیا متاثر از جنگ روسیه و اوکراین و جبهه بندی غرب و آمریکا در مقابل روسیه است. با توجه به مواضع کشورهای اروپایی و آمریکا در قبال روسیه و ایران در یک سال و نیم گذشته بعید است طرف‌ها برای بازگشت به میز مذاکرات تمایل و انگیزه‌ جدی داشته باشند. این در حالی است که برجام به یکی از مراحل حساس اجرای خود یعنی لغو کامل تحریم‌های بین‌المللی تسلیحاتی در اکتبر ۲۰۲۳ نزدیک می‌شود. تغییر یک عضو تیم مذاکراتی آمریکا مرتبط با مسایل ایران و برجام در مقابل تحولاتی که بعد از می ۲۰۱۸ برای توافق هسته‌ای روی داده است بسیار مساله کوچکی است به علاوه که به نظر می آید این تغییر بیش از آن که به ماهیت و چگونگی مذاکرات رابرت مالی با ایران مرتبط باشد مساله‌ای در چارچوب مسایل داخلی آمریکاست و بعید است تحولات پس از این تاثیری شگرف در سرنوشت برجام و احیای آن داشته باشد.