حق وتو؛ پاشنه آشیل سازمان ملل/ کدام کشور بیشتر طرح سازمان ملل را رد کرده؟

وتوی اخیر آمریکا علیه قطعنامه ضد اسرائیلی سازمان ملل باعث خشم و ناراحتی بسیاری از تحلیلگران و مردم شده است. آنها معتقدند وتوی آمریکا باعث شده اسرائیل بدون ترس به جنایت خود در غزه ادامه دهد و ترسی از اقدام سازمان ملل نداشته باشد.

حق وتو سالها است که با انتقادات مختلف روبه رو است. بسیاری معتقدند این حق باعث کاهش اثربخشی تصمیمات و رای گیری های سازمان ملل می شود. در واقع، حق وتو به یک ابرقدرت این امکان را می دهد که رای گیری اعضای سازمان ملل  و تصمیم جمعی آنها را رد کند و این، در تضاد کامل با عدالت است.

اما حق وتو چیست و چه زمانی به وجود آمده است؟

وتو (veto) کلمه ای لاتین به معنی «من رد می کنم» است. ریشه این لغت به سیستم حقوقی رم باستان باز می گردد. در آن زمان سناتورها از طریق «وتو» تصمیمات دربار، کنسول ها و حتی امپراتوران را رد می کردند. این حق در قرون وسطی نیز به حیات خود ادامه داد و این بار شکل مذهبی به خود گرفت.

در آن زمان، کلیسا که به قطب سیاسی و اجتماعی اروپا تبدیل شده بود از طریق «وتو» تصمیم شاهزادگان و امیران دولت – شهرهای ایتالیا و آلمان را رد می کرد.

حق وتو در قرن 20 به شکلی مدرن ظاهر شد و توانست وارد سیستم حقوقی سازمان ملل شود. بعد از جنگ جهانی دوم، کشورهای پیروز یعنی متفقین شروع به ایجاد ساز و کاری جهت جلوگیری از تکرار جنگ و اداره کل دنیا کردند. آنها سازمان ملل را به وجود آورده و آن را جایگزین جامعه مللی کردند که بعد از جنگ جهانی اول به وجود آمده بود اما با خروج آلمان و ایتالیا از آن، کارایی خود را از دست داد و خیلی زود از هم پاشید.

کشورهای پیروز جنگ جهانی دوم طوری سازمان ملل را ایجاد کردند که قدرت جهانی در دست آنها باشد. بر اساس قانون سازمان ملل، کشورهای پیروز یعنی آمریکا، شوروی، انگلیس و فرانسه (و بعدها چین) عضو دائم سازمان ملل بودند و کسب رای مثبت همه آنها در تصویب یک قانون الزامی بود.

در واقع، در منشور سازمان ملل هرگز واژه‌ای به نام «وتو» قید نشده‌ است، بلکه لزوم جلب ۹ رای موافق از مجموع ۱۵ رای اعضای شورای امنیت که باید شامل ۵ رای موافق اعضای دائم شورا (یعنی امریکا، روسیه، چین، فرانسه و انگلیس) باشد، مطرح است. به این ترتیب مخالفت یکی از اعضای دائم به معنای عدم تصویب قطعنامه و به اصطلاح «وتو» آن است.

اعضای دارای حق وتو در ابتدا آمریکا و شوروی و فرانسه و انگلیس بودند. چندی بعد تایوان نیز دارای حق وتو شد. در آن زمان، غرب دولت مائو را به رسمیت نمی شناخت و همچنان جمهوری چین را نماینده مردم چین می دانست. به همین دلیل، به تایوان حق وتو داد.

در دهه 70 دولت نیکسون سعی کرد برای ضربه زدن به اتحاد پکن و مسکو به چین نزدیک شود. به همین دلیل، حق وتو تایوان را لغو و به دولت کمونیستی چین حق وتو اعطاء کرد. در دهه 90 و بعد از فروپاشی شوروی هم حق وتوی شوروی به فدراسیون روسیه انتقال یافت. بدین ترتیب، 5 کشور دارای حق وتو به ترتیب، ائتلاف سه گانه غربی یعنی آمریکا و انگلیس و فرانسه و دو کشور شرقی یعنی روسیه و چین شدند.

حق وتوهایی که به تداوم جنگ ها و خونریزی انجامید

از سال 1945 تا کنون، حق وتو بارها در روند رای گیری و تصمیمات اعضاء سازمان ملل دخالت کرده است. در سالهای جنگ سرد، شوروی و آمریکا به دلیل اختلافات جدی شروع به وتوی طرح های رقیب می کردند. تا پیش از دهه 70 تقریبا تمام وتوها (به جز سه یا چهار طرح) توسط اتحاد جماهیر شوروی انجام می گرفت.

بعد از دهه 70 آرام آرام آمریکا نیز شروع به وتوی طرح های مختلف کرد. انگلیس و فرانسه و چین کمتر طرحی را وتو کرده اند.

از زمان سقوط دیوار برلین در سال ۱۹۸۹ تا زمان فعلی بیشتر وتوها توسط آمریکا انجام گرفته و چند مورد نیز توسط روسیه انجام شده است و سه کشور دیگر کمتر طرحی را وتو کرده اند.

بسیاری از وتوها به جنگ های خونین منجر شده یا جلوی آتش بس را گرفته اند. وتوی 25 فوریه 2022 روسیه مانع از آتش بس در اوکراین شد. همچنین، وتوهای مختلف آمریکا علیه سوریه به طولانی تر شدن جنگ و کشتار وسیع مردم انجامید.

وتوهای مختلف آمریکا به نفع اسرائیل از جمله خونین ترین وتوهای تاریخ به حساب می آیند. ایالات متحده تا کنون بارها به نفع رژیم صهیونیستی از حق وتو استفاده کرده و مانع از صدور قطعنامه های سازمان ملل شده است.

در زیر به برخی از مهم ترینِ این قطعنامه ها که توسط خبرگزاری دانشجو تهیه شده اشاره می شود: