سناریوی چند وجهی ایران برای مقابله با ماشه نهایی شد

مکانیسم ماشه که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت گنجانده شده اجازه می‌دهد یکی از اعضای دائم شورای امنیت (مانند ایالات متحده) با ادعای نقض برجام توسط ایران، تحریم‌های پیشین را بدون نیاز به رأی‌گیری جدید احیا کند. این مکانیسم، تحریم‌های مندرج در شش قطعنامه اصلی را هدف قرار می‌دهد که از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ علیه برنامه هسته‌ای ایران وضع شده بودند. 

نکته کلیدی این است که بخش عمده‌ای از این تحریم‌ها و حتی شدیدتر از آن‌ها، هم‌اکنون به صورت یک‌جانبه توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا اعمال می‌شود. برای مثال، تحریم‌های بانکی و تسلیحاتی که در قطعنامه ۱۹۲۹ آمده، از سال ۲۰۱۸ با خروج آمریکا از برجام، به طور یک‌جانبه تشدید شده‌اند. ایران در سال‌های اخیر، مسیر‌های پنهان برای دور زدن این تحریم‌ها را توسعه داده؛ مانند استفاده از شبکه‌های مالی جایگزین و تجارت با شرکای غیرغربی. 

نکته جالب توجه این است که هیچ‌یک از این شش قطعنامه، مستقیماً فروش نفت ایران را تحریم نکرده‌اند. تحریم‌های نفتی فعلی، صرفاً بخشی از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکاست که ایران با فروش نفت به کشور‌های آسیایی و استفاده از ارز‌های محلی تا حد زیادی در جهت خنثی‌سازی آن عمل کرده است.

یکی از راهکار‌های کلیدی برای خنثی‌سازی اثرات ماشه، تقویت همکاری با سازمان‌های نوظهور بین‌المللی است. سازمان همکاری شانگهای (SCO) که ایران در سال ۲۰۲۳ به عضویت کامل آن درآمد، بستری برای همکاری امنیتی و اقتصادی با کشور‌هایی مانند چین، روسیه و هند فراهم می‌کند. این سازمان با تمرکز بر مبارزه با تروریسم و تجارت منطقه‌ای، می‌تواند تحریم‌های غربی را دور بزند. گروه بریکس (BRICS)، متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی که ایران نیز به آن پیوسته، با تلاش برای ایجاد بانک توسعه جدید (NDB) و سیستم پرداخت جایگزین دلار، امکان تجارت بدون وابستگی به سوئیفت را فراهم می‌کند. جنوب جهانی - اصطلاحی برای کشور‌های در حال توسعه آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین - ظرفیت عظیمی برای ایران دارد. این کشور‌ها که اغلب تحت فشار غرب هستند، علاقه‌مند به تجارت با ایران هستند. 

تاکنون ایران با تکیه بر این اصل توانسته صادرات انرژی خود را حفظ کند. فروش نفت به چین و هند علی‌رغم تحریم‌ها ادامه یافته و ارز حاصل از آن از طریق کانال‌های غیررسمی وارد اقتصاد می‌شود. پیگیری جدی این همکاری‌ها، نه تنها تحریم‌ها را خنثی می‌کند، بلکه ایران را به عنوان یک بازیگر کلیدی در جهان چندقطبی تثبیت می‌کند.

موضوع ماشه هرچند در حوزه وزارت خارجه است، اما نباید همه نهاد‌ها را معطل اقدامات دیپلماتیک نگه دارد. سایر بخش‌ها مانند وزارت اقتصاد، صنعت و کشاورزی می‌توانند نقش فعالی ایفا کنند. هدف، کاهش اضطراب جامعه و فعال‌سازی ظرفیت‌های داخلی است. در حوزه تولید، تمرکز بر کاهش خام‌فروشی ضروری است. صرفه‌جویی در مصرف سوخت نیز کلیدی است. با اجرای برنامه‌های بهینه‌سازی، می‌توان مصرف را کاهش داد و مازاد را صادر کرد. سوخت، کالایی غیرقابل تحریم است و تقاضای جهانی برای آن بالاست. ایران می‌تواند با بازگشت به خودکفایی در تولید سوخت، ظرفیت صادراتی ایجاد کند. 

منبع: فرهیختگان