اشتباه راهبردی ایران در ماجرای افغانستان

قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه در گفتگو با خبرنگار «انتخاب» درمورد شرایط و اوضاع افغانستان، برنده و بازنده‌های شرایط فعلی و تبعات احتمالی شکست احمد مسعود برای ایران گفت: اعلام موضع ایران در قبال طالبان در رابطه با منطقه پنجشیر، به تعبیری نوشدارو پس از مرگ سهراب است؛ در واقع ایران، چندی قبل نباید مرتکب چنین اشتباه راهبردی می‌شد و باید از داشته‌ها و متحدینش در افغانستان حمایت می‌کرد.

او افزود: دولت قبلی افغانستان با مشارکت ایران شکل گرفته بود، اما به رغم ایرادات و ضعف‌های زیاد، متشکل از اقوام مختلف و بسیاری از متحدین تاریخی، زبانی و مذهبی ایران بود مثل آقای عبدالله و آقای خلیلی. متاسفانه ایران در اینجا، مرتکب یک اشتباه راهبردی شد در کنار طالبان ایستاد و اجازه داد دولت اشرف غنی به کمک پاکستان و مدیریت آمریکایی‌ها و CIA سقوط کند و طالبان و پشتون‌ها روی کار بیایند؛ در نتیجه پشتون‌هایی که تمامیت خواه هستند به همراه طالبان که یک گروه مذهبی انحصارطلب و ارتجاعی است در حال حاضر در افغانستان حاکم شده‌اند و از این جهت، منافع ایران، فرهنگ و تاریخ مشترک ایران با افغانستان را تهدید می‌کنند.

محبعلی ادامه داد: اگرچه موضعگیری ایران در قبال منطقه پنجشیر، خوب و مناسب بود، اما ما باید با طرف‌های درگیر، وارد مذاکره شویم و بین آن‌ها میانجی‌گری کنیم تا پنجشیر سقوط نکند. با این حال، سقوط پنجشیر نیز بدین مفهوم نیست که طالبان در افغانستان مسلط شده‌اند بلکه افغانستان به دلیل شرایط جغرافیایی و وضعیت ویژه‌ای که دارد شاهد بی ثباتی و درگیری‌های ادامه‌دار خواهد بود و حتی ممکن است این درگیری‌ها، شکل‌های جدیدی نیز پیدا کند. مثلا گرفتن شهر‌ها و شهرک‌ها از اهمیت چندانی برخوردار نیست چراکه طالبان در کوه‌ها، ساکن بودند و آمریکا و دولت افغانستان، شهر‌ها را اداره می‌کردند؛ بنابراین مخالفان طالبان می‌توانند به مبارزه خودشان ادامه داده تا مسیر مقاومت هم ادامه پیدا کند چراکه طالبان نمی‌تواند مطالبات مردم را برآورده کند، حقوق بشر را رعایت کند، سایر گروه‌ها را در قدرت مشارکت دهد و در نهایت نمی‌تواند توسعه اقتصادی و اجتماعی در این کشور ایجاد کند. در نتیجه باید منتظر افزایش مخالفت‌ها باشیم و ممکن است طالبان به سرنوشت بدی دچار شود.

این تحلیلگر مسائل منطقه در پاسخ به این سوال که برنده و بازند‌های شرایط فعلی افغانستان، کدام طرف‌ها هستند؟ عنوان کرد: ایران، بازنده اصلی است چراکه ایران از سه سال پیش، با آغاز مذاکرات، دچار یک اشتباه راهبردی شد بدین معنا که از دور مذاکرات آمریکا، پاکستان، طالبان، قطر و ترکیه، کنار گذاشته شد و در حقیقت به آن‌ها اجازه داد، دستاورد‌هایی که در سال ۲۰۰۱ در کنفرانس بُن، به دست آورده بود را از بین ببرند.

او با بیان اینکه در حال حاضر، بازنده اصلی، ایران است، ادامه داد: اگر یک حکومت بی‌ثبات در افغانستان شکل بگیرد می‌تواند آثار امنیتی مختلفی برای ایران در پی داشته باشد. شکل گیری حکومت تمامیت خواه پشتون با متحدی، چون پاکستان، منافع ایران را تامین نمی‌کند. هند دومین بازنده است، چون گروه‌های افراطی که توسط پاکستان و ISI، در کشمیر و سایر نقاط آموزش داده شده و در افغانستان نیز مورد استفاده قرار گرفتند، می‌توانند برای هند نیز بی‌ثباتی ایجاد کنند. در نتیجه تروریست‌ها را در هند و آسیای مرکزی و کشور‌هایی که جریان اسلامی تندرو دارند، توسعه دهند.

محبعلی اشاره کرد: در همین جنگ پنجشیر نیز، بسیاری از این گروه‌های افراطی، متحد طالبان بودند؛ در جنگ پنجشیر، تروریست‌های ازبکی، تاجیکی و قرقیزی و چچنی، حضور دارند.

او در پاسخ به این سوال که آیا حکومت طالبان از سوی کشور‌های دیگر به رسمیت شناخته خواهد شد؟ بیان کرد: این مسئله زمان می‌برد. البته کشور‌هایی که منافع دارند، ممکن است طالبان را به رسمیت بشناسند. در گذشته هم فقط سه کشور، طالبان را به رسمیت شناختند یعنی پاکستان، امارات و عربستان. در حال حاضر ممکن است تعداد بیشتری از کشورها، آن‌ها را به رسمیت بشناسند به این دلیل که طالبان متحد آمریکا است و بعید است آمریکایی ها، مخالفت چندان جدی با آن‌ها داشته باشند. البته ابتدا این پروسه باید در سازمان ملل و شورای امنیت طی شود. هند و فرانسه ممکن است مخالفت کنند. فکر می‌کنم آمریکایی‌ها تلاش کردند یک نیروی ضدایرانی در افغانستان روی کار بیاید که فرصت‌ها را از ایران سلب کند. از این رو ممکن است آن‌ها به شناسایی طالبان توسط سایر کشور‌ها کمک کنند اگرچه ممکن است آن‌ها هم کمی تأمل کنند و سعی کنند امتیازاتی دریافت کنند.

محبعلی جمع بندی کرد: روس‌ها و چینی‌ها ممکن است به این روند کمک کنند به ویژه چینی‌ها که دوست پاکستان هستند. اروپایی‌ها هم احتیاط خواهند کرد. در واقع این فرایند شناسایی طالبان از سوی کشور‌های دیگر، زمان‌بر است و به نظر نمی‌رسد چندان سریع اتفاق بیفتد البته به این مسئله هم بستگی دارد که طالبان چه نوع دولتی را تشکیل دهند. باید منتظر باشیم ترکیب دولت چگونه است. رفتار طالبان با زنان و اقلیت‌ها و سایر گروه‌ها، در شناسایی اش موثر خواهد بود. فکر می‌کنم ایران هم باید تأمل کند و در شناسایی طالبان، عجله نکند چراکه ابزار شناسایی یکی از مهمترین ابزار‌هایی است که فعلا در اختیار ایران است.