چهار دلیلی که نشان می دهد باید مذاکرات را ادامه دهیم/ چرا شانگهای جایگزین برجام نمی شود؟

خبر فوری نوشت: عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای برای دولت یک دستاورد مهم اقتصادی به حساب می آید. این خبر بسیاری از شهروندان، تحلیلگران اقتصادی و دولتمردان را خوشحال کرد. در این میان، گروهی بیش از حد معمول خوشحال شدند. این افراد معتقد بوده و هستند که عضویت ایران در شانگهای  و نزدیکی به چین، روسیه و کشورهای آسیای میانه می‌ تواند جای برجام و نزدیکی به غرب قرار را گرفته و خلاء آن را جبران کند. این گروه که بیشتر از مخالفان برجام هستند، معتقدند عضویت رسمی در پیمان شانگهای باعث می شود بن بست های اقتصادی ایران که بعد از اعمال تحریم های آمریکا به وجود آمده، از بین رفته و برای کشور نوعی گشایش اقتصادی ایجاد شود.

این برداشت یعنی مقابله عضویت ایران در شانگهای و برجام از چند جهت غلط است که در زیر به برخی از آنان اشاره می کنیم.

تعارض اقتصاد و امنیت در شانگهای

همانطور که نشنال اینترست تحلیل کرده اولویت دیپلماسی دو غول سیاسی و اقتصادی شانگهای یعنی روسیه و چین با هم فرق دارد. برای روسیه که اقتصادی نسبتا ضعیف دارد، مسائل امنیتی و ایجاد نوعی ائتلاف نظامی بین کشورهای عضو مهم تر است اما چین به شدت تمرکز خود را روی اقتصاد گذاشته و سعی دارد از طریق شانگهای بازار خوبی برای کالاهای خود پیدا کند. این تعارض باعث می شود هنگام فشار آمریکا روی مسائل امنیتی، چین عقب نشینی کند و هنگام فشار بر مسائل اقتصادی، روسیه پا پس بکشد. آنچه امروز اولویت شانگهای به شمار می آید اقتصاد است اما نباید از خاطر برد که عدم همکاری پوتین و برخی کشورهای  آسیای میانه با طرح های اقتصادی چین باعث می شود قدرت سازمان شانگهای کم شده و نتواند مشکلات امنیتی و اقتصادی کشورهای عضو را بر طرف کند.

مشکلات فرا اقتصادی حاصل از نقض برجام

همچنین نباید فراموش کرد که نقض برجام می تواند مشکلات امنیتی و سیاسی مختلفی برای ایران به وجود بیاورد. به جز تحریم ها، صدور قطعنامه های مختلف علیه کشور و همچنین، افزایش محدودیت ایران در مجامع سیاسی می توانند از نتایج نابودی برجام باشند. سازمان همکاری شانگهای هنوز جوان است و کشورهای عضو نتوانسته اند همکاری های اقتصادی خود را وارد فاز سیاسی و امنیتی کنند. این اتفاق باعث شده هنوز سازمان ملل متحد مهم ترین رکن سیاسی دنیا باشد. نقض برجام باعث صدور احکامی علیه ایران توسط این نهاد بین المللی می شود که احتمالا ایران را با دردسر مواجه خواهد کرد.

محدود بودن بازار نفتی کشورهای عضو شانگهای

مهم ترین بخش تحریم های آمریکا بعد از خروج از برجام ممانعت از فروش نفت ایران است. اگرچه عضویت در شانگهای باعث می شود خرید نفت ایران توسط چین و هند آسان شود اما نباید از دو نکته غافل شد. اولا همانطور که بیان شد کشورهای عضو شانگهای هنوز به لحاظ امنیتی و سیاسی تابع سازمان ملل متحد هستند و در صورت صدور قطعنامه علیه کشور و بازگشت تحریم های بین المللی خرید نفت از ایران را متوقف می کنند. ثانیا، روسیه که خود منابع نفتی فراوانی داشته و حالا با تحریم های مختلفی روبه رو است تلاش دارد نفت خود را به کشورهای عضو شانگهای (چین و هند) بفروشد. حضور همزمان ایران و روسیه در سازمان شانگهای باعث اشباع بازار انرژی شده و اجازه نمی دهد هر دو کشور به فروش نفت خود و کسب درآمدهای نفتی بپردازند.

عدم وجود نوعی وحدت ساختاری در بین کشورهای عضو شانگهای

کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، پاکستان، هند و ایران اعضای اصلی سازمان همکاری شانگهای هستند. همچنین، مغولستان، افغانستان و بلاروس اعضای ناظر این سازمان به شمار می آیند. بررسی شرایط این کشورها نشان می دهد که میان آنان نوعی اتحاد واقعی وجود ندارد. قرقیزستان و تاجیکستان به تازگی با هم وارد جنگ شده اند. روابط هند و پاکستان همیشه بد بوده است و ازبکستان و تاجیکستان نیز روابط زیاد خوبی با هم ندارند. البته تا زمانی که روسیه قدرت داشت می توانست این کشورها را در کنار هم نگه دارد اما با درگیر شدن مسکو در جنگ اوکراین، اختلافات موجود بین این کشورها زیاد شده است. این عدم وحدت ساختاری احتمالا مانع از این می شود که همکاری اقتصادی اعضاء وارد همکاری نظامی و سیاسی و در نتیجه تبدیل شدن شانگهای به یک اتحاد واقعی همه جانبه شود.

شانگهای، درختی که در آینده ثمره می دهد

سازمان همکاری شانگهای هنوز جوان است. کشورهای عضو این پیمان وحدت ارگانیک نداشته و به لحاظ اقتصادی و امنیتی و نظامی هم تراز نیستند. بسیار محتمل است با نزدیک شدن بیشتر روسیه و چین به هم و گرایش غول شرق آسیا به مسائل امنیتی، این پیمان وارد نوعی ائتلاف سیاسی و نظامی هم  بشود اما در حال حاضر چنین ائتلافی وجود ندارد و به همین دلیل، باید اعتراف کرد که شانگهای نمی تواند جایگزین مناسبی برای برجام باشد. عقل حکم می کند که دولت جمهوری اسلامی ایران در عین نزدیکی به کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، مذاکرات هسته ای را نیز ادامه داده و مانع از پاره شدن آخرین نخ های برجام شود.